Tulio USA Hnintu Hodah A Si?


Tihni ah khan kai manh lo ngaibu in "American ralkap le cozah nih an in ngiat ziar" timi ka rak ttial. Mah cu  ka ttialmi kong cu The Guardian le Washington Post nih USA cozah nih vawleipi hi a thli tein internet le telecom hmang in an rak ngiat ziarmi kum 5 hnu ah a hun i phuanmi kong a si. Cu kong cu a phuangtu um lo ahcun a kanmah te hna nih hngalh khawh a si.

2010 ah Bradley Manning timi USA ralkap pa (22) nih Iraq i ral an rak tuk lio USA ralkap an tthat loning le ral an tukning a chiatkhat ning kong pawl pinah a dang ralkap kong tampi vawleipi theih in a rak chuahpi. Amah a si an theih bakin an tlaih i ral taza an cuai cuahmah lio a si, ti zong ka rak ttial. Kum 156 hrawng thong an thlak te lai, a sual ko an ti ahcun...

Atu USA cozah rianttuan ning vawleipi theih in a chuahtertu hi teh hodah a si? 




American cozah nih internet le social medias hmang in vawleicung an ngiat, timi thawng a chuahtertu le The Guardian le Washington Post nih an i chirhchanmi cu Edward Snowden, timi kum 29 pa a si i CIA ah rian a rak ttuanmi pa a si tiah The Guardian nih a ttial.

Atu cu Booz Allen Hamilton timi private company pakhat ah a ttuan cang. Mah cu company zong cu National Security Agency (NSA) caah rian a ttuan tthiammi a si. Rian petu a pu nih "mahhi kong a phuangtu amah a si ti ka theih cu ka lau ko." a ti ve.

The Guardian (TG) nih a ttialning ah Snowden nih hin hi kong a chuahtertu hi fiangte in a min le a rian tiang thawngthanhca ah telh chih ding a hal hna. USA rampi pakhat i biathli le biathup a chuahtertu pakhat nih fiangte in a kong ai phuan tikah a caah ttihnung a um khomi a si ko nain a poi lo ah a chiah.

- Zeitik hmanh ah ka sinak (identity) hi thuh kai tim lo, aruang cu zei palhnak/sualnak hmanh ka tuah lo caah a si, tiah TG ah cun a chim.

Zei a va si zong ah Eward Snowden cu vawleicung i a thlithup bikin rian a ttuanmi NSA biathli tam tuk vawleipi theih in a chuahtertu a si caah hi kong ah cun rian a ngei ko cang. Kan rak ttial cang bantuk in NSA nih american minung million tam tuk te an telephone an rak ngaih piak hna i internet/social media lian a simi Microsoft, Google, Facebook, Yahoo, Skype le Apple pawl sinin nitin kan tuahmi zoh khawhnak nawl an rak cawk.

Obama nih nawl a chuah: 
Mah cu a puangmi nih USA a hninh. Asinain an president Barack Obama nih cun "mah hi mi-ngiatnak kan tuahmi hi ralhrang do le khamnak ding caah a si." tiah NSA le acozah rianttuannak cu a huhphenh. Cun, mahhi mi-ngiatnak nawl hi Congress le phungphai lei rianttuanmi hna sinin nawl kan ngah ko, a ti ve.

Zei si hmanhah Obama cu hi kong a puan caah ai lawm lo. A rannak in FBI le Justic dept nih mahhi a phuangtu kawl zok uh, tiah White House in nawl a chuah.

A phuangtu Eward Snowden a rak fimtuk ve caah a rannak in Hong Kong ah a rak kal. Hong Kong in vawleicung thawngthanhca/media lakah a lianbik timi The Guardian le Washington Post a rannak in a rak chawnh hna. Aho a si ttha tein ai chim, ai chim lo zong ah an theih in cun CIA/FBI nih an dawi i tlaih khawh colhmi a si tthiam.

Atu tiang cu an tlaih ti a um rih lo nain The Guardian nih cun an va ton khawh, Hong Kong ah. Amah hi HK ah zarh thum leng a um cang.

Cu hlan deuh, atu bia a phuanmi documents avoi khatnak a rak pek hna lio ah tihin a rak ttial: "Ka tuahmi thil ruangah fahnak ka in lai ka hngalh ko. Nain "Kan dawt tukmi vawleipi cungah nawl a ngei tukmi le lu tlai a simi cozah nih a thlithup in vawlei an tuahto ning kong, a puan paoh a si ahcun cikhat cate a si zong ah ka lung a si ko lai."

The Guardian nih June 6 ah intervio an rak tuah:
Mah cu hnu ah Hong Kong a umnak kha The Guardian lawnglawng theih ding in a chimh hna i Intervio a hotel khaan chung ah an va tuah khawh, mah hi click law zong te.

Ho a si ti ai phuan ko nain media he i hlat ding a duh.
- Zapimi theih tuk le hna tunhmi (attention) hmuh ka duh lo, hi tuanbia hi keimah kong a si ding zong ka duh lo. Hi tuanbia cu american cozah nih zeidah a tuah timi kong a si awk lawng ka duhmi a si, tiah a chim.

Intervio chung ah ziah Hong Kong theng ah ai thuh timi kong a chim. Cun kum khat ah 200000 dollar a hlawh i a nungak le a chungkhat pawl he nuam tein an um kong zong a chim.

- Asinain mah hi kong ah cun zeizong te hi hlawt (sacrifice) hlawt ding ah ka lung aa aw-ttawm lo. Aruang cu USA nih pumpak kong i ralvennak (the protection of privacy) an hrawh, internet zalennak an hrawh, i minung hna i zalonnak a hrampi cu mahhi mi-ngiatnak seh a thlithup in sermi hmang in an hrawh, tiah a chim.

Hong Kong i ai a umnak a ruangbik a chimmi cu USA cozah nih hi ram lawng hi an duh paoh in an namnet khawh lomi a si, tiah a ruah caah a si. Amah cu CIA le NSA caah rianttuanmi a rak si caah a theih tinak si.

Hong Kong i a umnak room zong a si khawh chung him in a tuah i a computer zong him tein a lungtlin tiang a tuah hnu ah a hman kong a chim.

Atu bantuk in media/press nih an tonmi hi media nih cun minung pumpak ton kha an ilungsi caah le ahlei in hi kong cu a biapimi a si caah a si bik, nain a si khawh chung in mi/media dang he iton lo cun a duh.

The Guardian nih cun Eward Snowden cu USA tuanbia ah biathli thup taktak a simi a biapi tukmi i chirhchanhnak pakhat ah philh lo in an i ngeih zungzal lai.

Chirhchanh: The Guardian (intervio), VGAftenposten le NTB chung in




Comments