Pu Lian Uk Nih Kawl Ralkap Tthencheu Duh Lo Kong Bialehnak A Tuahmi:

Kawl Ralkap Bawi Pawl Nih Tthencheu An Duh Baklo Timi Cu Tuphaw Aih Cenghngia bia A Si Maw? - Pu Lian UK

Part I

Minung hi pakhat pa a duh tukmi sa cu pakhat pa caah thinak sivai a si ti a um. Cubantuk in Kawl ralbawizik hna nih tthencheu an duh bak lo timi bia hi anmah Kawl ralbawizik hna caah a ttha tuk mi asikohnga nain Chin miphun caah thihnak sivai hna a si hnga maw ti ruah hau a si ning; Tu hi a hrut bikmi saram in a hmu mi zong an rak um ve. Cenghngia hi a zertiang kho ngaimi saram in ca chung ah ttialmi a si ttheo ve. Cucaah Cenghngia zertiang ngai nih tuu sa ei a duh tikah tuphaw aa aih i, tuu run lak ah a va tlong ve. Tu a hrut mi nih an hawi tuu ah an rel i an va neih tikah a thlite in pakhat hnu pakhat a seh hna i eklak a rak ei hna ti a si. Cuthawk cun "tuuphaw aih cenghngia" ti phungthluk hi a vun um phahmi a si in theih a si.

Part II relchih.

Cucaah hi capar ah hin Kawlmi ralbawizik hna nih tthen cheubak an duh lo ti dawtnak tthencheuduh bak lo phun in vun ttialmi ah hi Kawlmi ralbawizik hna nih tthencheu bak an duh lo timi hi cenghngia tu phaw aih bia a si maw ti mi le Kawlmi ralkap bawizik hna caah  a ttha tuk mi hi Chin miphun caah thihnak sivai a si maw ti hi vun ttial mi a si.

Relchih: Ralkap Nih Thencheu An Duh Bak Lo Kong Ah Dr. Ngun Cung Lian Hmuhning

Tlangcung hriamtlai phu EAO le Ralkapbawibik kut toi NLD cozah nih remdaihnak bia an i-chimhchawnh nak ah hmailei kar hlan khawh lo in an tap nak cu Kawlmi longte nih rambupi ralkap bawibik an tleih dih i, rambupi chung tel ramkulh miphun dang ralkap ah siseh ralkapbawibik chung ah si seh an telter lonak hna remh ding kong le General Aung San nih tlangcung mi bia a rak kamh mi hna zulh in 1947 kum uknak phunghram chung section- biacang 201 in 206 karlak ah ttial chih lo awk a tthat lo ruang ah an rak ttialmi rambupi in chuak tak khawhnak nawl  kha General Ne Win nih 1947 uknak phunghram a rak do hlonh caah cu rambupi chuahtaknak nawl um kholo in a vun tuahmi kha atu in rambupi chuahtak khawh nak nawl ttial tthan ding uknak phunghram thar ah telh tthanding kong ah bia dang kong lei kal khawh ti lo in hi tin an tapmi a si in theih a si.

A ngaite ahcun hi chuahtaknak nawl hi um a herhnak cu: Kawlmi hruaitu hna hi mihlen le lih chim an hmantuk mi zumh lo tuk ah hibantuk in himnak ruah ah hikong uknak phunghram ah chiah duh mi a kong bik a um. Kawlmi hruaitu hi zumhreimi an si ahcun hi kong hi uknak phunghram chung ah chiah a hau lomi a si. Culong sirih lo in atu Independence hnu kum 70 chung Kawlmi hruaitu nih ramkhel kong an tuahmi a zapi hin tlangcung mi cihmih hlohnak hi tlangcungmi itheih lokar kehleng phelhmi lawng te in an tuah tikah zei tihmanh in Kawlmi hruaitu hna hi General Aung San dah ti lo zumh rei awk hruaitu an umlo tluk a simi nih hi chuahtak khawhnak nawl innka hi tuahduh mi a sining mipi nih theih hau ngai a si.

General Ne Win hna nih ramkhel kong ah "close door policy" aa titer i ramdang he pehtleihnak le thawngpang lakding vialte a phih dih innka a khar dihmi innchung  kharkhumhmi ah ahohmanh hungka bawm hung kachanh ko ti chimh awk um kho lo in aho ram le mi hmanh nih theih khawh lo ding in tlangcungmi le democracy a duhtu kha vuleicung phung ning lo(Humanrights umlo in)  mi tleihhrem thawngthlak le biaceih zung chuapilo in mi thah le nawn a rak tuahmi cu ralkap cozah nih an zulh peng lawng silo in atu 2008 uknak phunghram chung ah minungphung a si lomi cu Kawlram bupi nih zulh awk phungtling in an vun tuah rih hoi cang lawng silo in cu phunghram upadi 2008 cu remh khawhmi si lo ding in an vun tuah chih rih fawn.

Cucaah rammi vialte thih ri nun ri chuahnak innka a umlo caah minung phunglo in uknak an tuahmi phunglephai hauhruang kulh vialte mipi nih an pah i ramkip ah himnak an kawlnak ah a thi alomi vialte ralkap cozah nih nawnmi ah chiah khawh mi lawngte a si.

Hi ramkomh bu chuahtak khawhnak upadi a rak itel ning hi Kawlmiram, Chinram, Kachinram, Shanram cu Mirang penmi colony ram 4 in Mirang nih arak uk hna. Kawlmi ram cu Burma Ministerial or Ministerial Burma - Kawlmiphun Vuankyi nih ukmi colony ram tiah min an peek hna i Indian Penalcode le Civil code in  an uk hna. Kawlmiphun caah Burmese Budhist law kha tthit umnak le roconak kong ah Family law hman ding an mah Buddhist biaknak lei hoih in an ser piakhna. Hindu le Muslim ca zong ah roco nak le tthit-umnak ah hmanding upadi anmah biaknaklei phung hoih in family law an ser piak ve hna.

Chin le Kachin ram hnih kha miphun thinlung ngeiin miphun pipei kan si ve cu ti an lungpuam in biatamh in kan doh hna laikaw tiah Chin Hills- Chinram tlang thluan, Kachinram kha Kachin Hills - Kachinram  tlangthluan timi min a pek hna. Chinram kha Chin Hills Regulation 1896 in Mirang penmi colony ram pakhat in a uk. Kachin ram zong kha Kachin Hills Regulation ti min apeek i Kachin Hills Regulation in a penmi colony ram pakhat in a uk ve.

Hika hin apenmihna colony ramti hi sullam ngeingai a sining ah independent ram in ka raklak le ka ukmi hna ti sullam a ngeih caah Chin, Kachin, Shan le Kawlmiram hna pa 4 caah sullam ngeingaimi a si, a sawhsawh bia dawhnak in ttialmi bia ah ruatsual hlah usi. Karenni (Kaya)ramhi Miranghrim nih independenceram pakhat in a rak cohlan cangmi an si. 1947 kum Kawlram bu pi uknakphung hramchung long ah ramkulh pakhat in a vun itel chommi an si.

Cucaah Panglong hna tlaknak minthumi ram 4 le Karenni ram he ram nga in federal ram uknak phung in vun dirh ding rak ruah cia mi Kawlrambu pi ram thar thantar cu ram nga komhmi ram ti sullam in General AungSan nun lio ah raktuah ciami kha hlawt awk a tthat tilo caah 1947 Kawlrambu pi uknak phunghram thantar cu arfi hme 5 nih arfi nganpi pakhat cu an kulh ter.

Alaifang arfi nganpi cu ram nga komh sermi ram bupi ai a awhtu ah sermi a si ruang ah ram bupi Union kha ai an awhter mi a si. Cu rambu pi chung ah ramkulh 5 ai a awhmi arfi hmete 5 kha ankulh ter. Arfi hme pakhat nih Kawlmiram- Ministerrial Burma colony ai a awh i, adang pakhat nih Karenni ram kha ai an awhter ve. Adang arfihmer 3 nih Chinram colony arfi pakhat, Kachin colony ram, arfi pakhat, Shancolony ram arfi pakhat, in Panglong minthu mi hna kha ai an awhter hna khi a rak si.

A ruahnak cu Mirang nih Independence ram an silio ah a rak chim hna le an ram a lak i a colony ram 4 a rak uk mi hna Chin colony ram, Kachin colony ram, Shan colony ram le Kawlmi colony ram cu independence a rak simi ram 4 le cu mirang nih a colony ram 4 ah a rak ser hna caah cuti inependence ramarak si hmasa mi kha Mirang nih Independence in a kaltak tik hnaah Independence ramli in a kaltak hna khi a si. Cucaah cu colony sinakin a luat mi independence ram 4 le Independence ram arak sive mi Karenni ramkha arfi panga in ai an awhter hna khi a si.

Panglong minthut lio ah, Burma Ministerial chungtel Burma, Mon, Arakan, Karen hna kha an Chief Minister General Aung San nih colony ramkhat a si ruang ah arfi pakhat in ai a rak awh hna ti khi a rak si, curuang ah arfi pakhat nih Kawl miram ai a awh i a dang pakhat ni Karenni (Kaya) ram ai an awhter. A dang arfi hme pathum nih Chinram, Kachin ram, Shanram kha pakhat cio in ai an awhter.

America rambupi zong rambupi dirh tti ding min arak thu hmasa mihna ram 13 kha arfi 13 in anrak ai awh ter hmasa hna na in ramkulh anvunkar tik ah arfikha an  vunkarh i atu ah an  ramkulh 50 an sitik ah cun arfi 50 in ai an awhter hna. Asina in ramkomh bupi ser ding min arakthu hmasa mihna ram13 kha an thantar ah rinmi 13 in ai anawh ter chih fawn hna.Kawlrambupi zong cuti ruahnak cu anlak caah azate anlak daidua ah cun atu ah arfi 14 chung ah minthuhna ram 4 kha rin li in ai awh ter chih ve hna ding khi asi ve.

Chinram le Kachinramkha hitin” Hills – tlangthluan”  timin apeek mi hna hi Chin le Kachin kha an miphunsi nak an langhter duh hna lo ruang, an national pride suppressed  arak tuah hna bia khi asi ti in kanlak khawh. Shan cu an uktu hna bawi Soabwa pawl anrak rum ngai hna i Federated Shan States ti in an ram kha  apen mi hna ram colony pakhat in  uknak upadi  aser piak mi hna in a uk ve hna.

Hi Mirangnih colony ramli in aukmi hna ankarlak ramri zong hi anram alaklio hna an ramri an i-ngeih mi an ramricio ningte in an ramri ahenpiak dih hna i uktu achiah dih hna. Chin, Kachin le Shan cu anmah kokek miphun uktu hna kha auk ter tthanhna i an phuthumkawh min ah  “Burma Frontier Areas - Kawlmi ramri leng rampawl”  timi a peek i Burma Frontier Areas Administrative Secretary timi Mirang Secretary pakhat nih Mirang Governor ai awh in an uktu bawihna cung in  an zohkhenh ter hna. Kawlmiram cu Burma Ministerial ti min apeek i parliament le Chief Minister in an iukter hna. Colony a ram 4 uk tu Mirang Governor cu Rangoon ah hmun an khuarter.

Kawlmiram Burma Ministerial ah an ser piakmihna Parliament ah  Kawlmi MP, Karen MP, Mon MP, Arakan MP aiawh tu aser piak dih hna  Parliament hna nih cun Burma Ministerial uktu ah Chief Minister kha an thim ter hna . Chief Minister mnih anzapi cu tin anzapi ai a awh hna. General Aung San hi Kawlrambupi independence ramthar ser lai te ah Burma Ministerial colony MP pawl nih ahnu bik an thim mi Burma Ministerial State Chief Minister arak si. Chin colony ram, Kachin colony ram, Shan colony ramle Kawlmi colony ramhi kakhat le ka khat ipeh tleih mi uknakzeihmanh anrak ngeilo.Mirang Governor pakhatnih anmah  colony ram uktu hna an cungcio in a tleih khih hna long khi asi i anmah colony ram 4 cu anmah an iuknakphung upadicio te he adang te in ramdang dang cio in an i-uk ko hna.

An colony ram 4 cu ramkhatmi zong in anrak ihmu hna lo i, ramdangmi cio in anrak ihmu ko hna.Miphunkhat hoi  zong in an rak iruat hna lo.Mirang uk  chanlio ah arak tthang bengbang mi hmanh nih  atu chan  zong ah  Kawlmi ramcu ramdang in hmuh rih asi ko i, Kawlmiphun cu kan miphun hoi ah hmuh khawh mi an silo. Anmah Kawlchinchinnih cun anmiphunhoi ah mi anhmu ve chinchin hna lo. Atu chan Chinmi tthangthar mi no zeimaw nih  Kawl nun cawnle Kawlmi phun si duh mi uar deuh te hna in a ummi anum ttheu khi Chinmiphun thlau nak khor chung luh ah Mirangchanlio upa anung rih mi nih cun an hmuhhna.

Chinmi tthangthar mi no hna  tampi nih cun Kawlmi phun he ilawh khote hna cu chan tiluan adawi khomi in hmuh nak a um kho men ko. Asi na in cuti Kawlmiphunlawh chan adawikhomi in ruah le  miphundang si uar duh mi thinlung ngeih asi ah cun  raulote  chanchung  ah Chinmiphun le Chinram cu kan itheih lokar te ah atlau telai I chinram kau ngai Sq.miles 14000 hi tefa hna nih mikut chung ah phanhter in Chinmiphun hi an thlau sualte  lai ti phan bu  in pile pu tampi thlanmual lung siaherh ngai bu in anliam cang.Aruang cu cu hi tungvangkarh meng 14000 ramri he chinmiphun nih mizeiramophanh khawh mi paoh ahuncho tik ah cunaphankhawh nakvulei hmun hma asi. Israekkl ramkhi tungvangkar meng 10,000 long aasi. Cucaah miphundanfg silong uasr in mahmiphunloh ah cun cutluik c vuleicung teikhawh nakrammansung tuk le chinmiphunthiltikhawhnak cu loh ter ding sianhrim awk minung thinlung ngeih zinpan ah cun loh ter ding asi hrim lo.

Mirang nih Chinmiphun cu atulio Mizoramle Nagaland minung le aram telchih in independence ramkhat in vuleicung theih in anrak kan co hlan  cang mi asi ko bu ah 1947 Kawlrambupi uknakphunghram ah zei silo mi Kawlmi ram tthen fate Chin Special Division pakhatmen ah lih le hrawk hrol ttawn in Chinram anrak chiah mi cu acung lei thil adik kanttialmi ruah ah cun lung fah ngeihciatpi awk ngai asilong silo in cu ruanghrim ah Kawlrambupi chung sifak bik ram in  ka dangnih an rak kankaltaknak akongbik asihi ruahciammamhna usi law tu thawk in hrim tthan ding lam kawl rih hna usi..

Mirang kut toi uk liomi kansi chung ah  America le Mirangram Great Britain cozah  nih  vuleicung ralpi vui2 nak  ah Germny le a ttantti mihna ramhe ral dohnak antuahmi vuleicung ralpi vuihnih nak hi  kantei ah cun colony ram in ukmi vuleicung ram vialte anmah ramcio te duh ningin an i-ukkhawhmi self-determina -tion hmuh cio ding ah independence kanpeek dih hna.lai ti hnatlak tti nak Atlantic Chatter 1941 timi biakamnak minsen an Ramhnih in an rak thut tti hna. Miphundang nih ukmi colony rampakhat in Mirang kut ttoi ah Chinramcolony arak um ve nakkong acung leikanttialmivialte kha vunruat hmanh u.

Ralpi vuihnih cu anmah ramhnih le attanpimihna hrihhruainih anvuntei taktak tik ah vuleicung ram, vialte anmah kut toi umchan atlung ko. Cucaah anttanttimi hna anhrihhruairamhe UN hi an vundirh.  UN ser ding hnatlaknak biakam antuah mi UN Chatter timichung biakam nak ah  anmahte anram uknak aa serh kho mi cu independence kanpeek dih hna lai i, anhuncho rih lo ruang ah anmahte uknak aaserh kho rih lomi colony ram cu a uktuhna ramnih UN Trusteeship ti mi UN zohkhenh chung nak ah anpeek hna lai. Cutik ah   UN Trusteeship nih anmah in an i-uk thiamnaktiang trainning  apek hna hnu ah inderpendence maw a peek hna lai  maw anmah duhmi  ramhe dah federalram in an komh ter hnalai timi biakamnak UN hnatlaknak chung ah antelh chih.Culio ah Mirang nig nih a colony rampakhat in a uk ve mi Chin colony ram arak umve hi vunruat hmanh u!.

India colony ram le Kawlmi colony ramnih kan nih ramhnih cu kanmahte aa uk kho mi kan sicaah Independence kan pee u ti an hal cawlh hna i peek ding hnatlakcawlh asi.Mirang nih Colonyram in  a penmi Chinram, Kachinram le Shanram colony ramthumnih zeihmanh anchimhlan ah General Aung San nih hi ramthumhna hi anhuncho rih lo ruang ah anmahte uknak anser kho rih lailo tiin  Mirang cozah  nih nanruah i,UN Trusteeship kut ah nanpeekhna ah cun anmahramthum UN Trusteeship an umchung azohkhentu hna rampakhat thiah ding asimi ah hin independence ahmu mi Kawlmi ram nih zohkhenkhawh nak ding hi anramthumhe aa neihbikmi ramkansi ruang ah  UN nih kan pee hna seh ti Mirang cozah sin ah achim.

Mirangcozah nih nangmah cu Burma Ministerial colony ram  aiawhkhomi Burma Ministerial Chief Minister long na si. Cu caah anmah ramthum he zeihmanh naa sainglo,anmah aiawh in chimkhawh naknawl  zeihmanh a ngeimi na silo ..Anmah ramthum an itelmi Panglong khua ah tlangcungmi le Kawlram phuhnih aiawh tupawl Mirang nih tuahpiakmi Conferenced ah an ramthumhruaitu nih Vuleicung ralpi vuihnih nakhnu ah an ramcio hi zeitin umter dah anduh ti kan hal hna lai i , cuka anchimmi an duh ning in kan khante lai tiah AungSan-Atlee Agreement hnatlak nak minsen an thut.

Panglong Comnference kailai te Panglong khua ah General AungSan nih  CHIN,  KACHIN, SHAN tlangcung HRUAITU HNA KHA ATON HNA i, KAWLMI RAMHE INDEPENDENCE LA KO U. HITIN KAWLMIRAMHE INDEPENDENCE NANLAK AH CUN UN TRUSTEESHIP AH Mirang nih  MAHTE AA UKKHAWH RIH LOMI TI IN AN IN PEEK HNA I NANMAHTE NANRAMUKNAKNAWL NAN NGEIh DING BANTUK IN NANMAHTE nanram nan iuk khawh ding ah ramkomh uknak phunghram hi federal uknakphung in kanttialmi chung ah nanmahte nanram i ukkhawhnak le ramkomh sermi chung nan hna angam ti lo ah cun ramkomh chuah tak in nanmah te independence ram in nan um kho ti in bia apeek hna.

Hitin bia apeek mihna cu UN Trusteeship ah maw lut duh sualhna laikaw ti aphan ca ah UN Trusteeship ah an um ah cun anhmuhtem ding vialte bantuk te in Kawlmiram sin independence anlak ah cun anhmuh vekolai ti arakpeek bia hna khi asi .Cu appekmi hna General Aung San bia ah Kawlmiphun he federalin um ttikhawhlo nak a vunumsual ah cun chuaktakkhawhnak inkaa umding in chuahtaknaknawl a ummi kha anzumh caah Panghlong hna tlaknak Panglong Agreement cu tlangcung colony ram3 nih minsen anthut cu asi. Cutin Panglong minsenrakthu hnahlah she law  Mirangnih backward ansi rih ruang ah mahte aa ukkhorihlo mi sinak in UN Trusteeship ah  apeek hna ding khi  Chin Kachin Shan nih anrak nganh deuh khi asi.

Bochoke Aungsan kha mithalokut in 1947July 19ni thah a huah hnu an ttial mi uknakphunghram 1947 section-cacang  201 in 206 tiang ah ramkulhvialte nih kum10 hnu ah ramkomh anchuah tak kho ti anttial chih mi a um. Zeicah tiah General AungSan nih tlangcungramthum kha bia akamh mihna bia afiantuk tik ah hi uknakphunghram ah hi Aungsanbia an telh lo ah cun AungSan kha Kawlmi le Independence hruaitu asilo ti he a lo cang. Cuti antuah ah cun Aung San minkha atu zong aho Kawlmiphun hmanh nih Aung Sancu Kawlram independence hruaitu asilo ti cu an chimduhlo an hlawt duhlo bantuk in culiochan  chinchin ah a zualtuk fawn. AungSan cu Kawl mi le Kawlrambupi independence hruaitu asilo  caah hi abia hi kanpawmlo ti anthanh ah cunmipi antholai i cozahzong andirh ter kho hna lailo. Cucaah cu Uknakphunghram cacang 201in 206 chung ah cun ramkulh paoh Union  ramkomh bu chung in chuahtak khawh nak cu hrialawk tthalo in anrak telh mi asi.

Panglong hnatlaknak hi hlawt an duh caah General Ne Win thawk in ralkap uk chung vialte General Aung San hmanthlak hmanh tangka ah acuang ciami an hloh i duhsahte in chanbiachung in Aungsan hi zeihmanh asilo ti in amin kha hloh anzalh mi cu hi Union  chuah tak khawh nakkong hi uknakphunghramah antelh duh lo caah abik in asi.. Cucaah  atu Pyihtaung suh Myanmar naingan rambupi ning hin aterte in Kawlmiphun nih kan ukmi asi ti chan bia hrawh rumro kha  cherhchanding chanbia hnulei umlo in Ralkaop cozah nih khongton in tuahchawm  anzalh mi asi.Panglong hnatlaknak biakamca chung ah General Aung san nih Ministerial Burma Chief minister min in min athut mi aum ca zong ah General AungSan minthut hloh duh ah Panglong hnatlaknak zong Ralkap cozah nih hloh an zuammi  a si.

Atu ah hi rambupi ralkap dirh ning dingle rambupi chung in chuah aduh mi nih chuahtak kong pa hnih hi ceih rih ,lo in adangvialte ceih hmasa dihhnu ah hi kong hnih hi ahnubik ah ceih a ttha ngaimi asi ko. Asi na in ramdaih remnak cansau ter in TLANGCUNG MI ANLUNG SAULO IN AN UMLAI I KAWLMIPHUN NIH AN MIPHUN DUH SAH TE ANCI AN ITHEIHLO KAR KE HLENGPHELH IN KAN HMIH DIH hna LAI I,  AN RAM HI KAWLMIPHUN LONG KHUASAKNAK RAM AH KANSER LAI TI AN RAWIKHI ASI. CU TLANGCUNGMI CI-HMIHNAK ANRAWIMI AH “MYANMAR” TIMI CU HMURKA in KAWLHOLH CHIM LE RELMI AWCHUAH AH BURMA, BAMA TI ASIMI AHO HMANH NIH EL KHAWH LOMI PI KHA, pheh in  MYANMAR CU Kawlrambupi chung miphunvialte komh mimin asi i Burma ti hi Kawlmi min asi tiin asul lamkhongton in tlangcung mi hnatlaknak laklo hrim in atu ah propaganda upadi ser an zalh. Myanmar cu Kawlmi chanbia an siang pahranhmasa Anawrahta chian kum 1044 lio in anmin atu chantiang Kawlmi phun min thluanthluan asi Culio chanhlan 750 AD hrawg in chin timin cu arakum cang I Kawlmiphunhe aadang cia cang mi asi. Cu caah zapiminasiti Myanmarmin kha chinmiphunih ilak sual ah cun ASD 1044 lio in Chinmiphuncu Kaswl miphunkanrak sui tuimiphundangmin ilak chawmkhi asii  chinmiphunkha Kawlmiphunah dop dolh ter mikhi asi. Saphu nih hngerhte hlennask ah sa tiin ruathnaseh law aleicung kaihna she ti arawi mi theih lo in hngerhte saphuleuicung d satuiahankai I adolh dih mihna bantuk in Myanmar Kawlmiphunlei cu avunphah I Myanmasrmin vunilak cu hngerhte saphu lei cung kai he cun aa khat bakmi asi cang.

Hi min konghi Parliament chung zong ah ceih le  upadi sermi a umlo. Thukpi in khua aruat lomiChinmiphun cheukhat zong nih  Union of Burma kan um ah cun Burmese Burma kan iti awk asi atimi khi ralkapbawipawl rawiphiarnak a theilo mile khuasau aruat lo mi  ansi i, Chin, Kachin  Shan, Karen,  Mon Karenni, Arakan mizeimiphun hmanh an miphuncio cu Kawlti aduh mi anum lo.Ramdangtlawnnak Passport zong ah Myanmar ti an ttialmi khi tlangcung miphun hloh ding an rawiphiar nak ralkap cozah anzertian  torh chuaklo mi asi.

Kawlrambupi chung kanza pi kan ihrawmkhawh mi  kan Passport cio ah ttialkhawh mi cu “Citizen of Union of Burma” asi. USA rammi zong nih an Passport ah “ CITIZEN OF UNITED STATES OF AMERICA” MAW, ASILO AH ,UNITED STATES of America  TILONG HNA An ttialve ko. Cucah kanmah ram Union of Myanmar/ Burma rammi zong kan Passport ah “citizen of Union of Myanma/Burma” ti in ttialding Parliament ah upadi tuahding asi.

Angaite ah cun  uknakphunghramchung ah kan khuasaknak rammin cu  cu “Union of Myanmar/Burma” ti asi ruang ah  upadi dang in ser hau lo zong  in kan Passport ah cun direct dengteu in “Citizen of Union of Myanmar/ Burma” ti cu ttial cawlh khomi zong asi. Kanram uknakphunghram cu federal uknakphung dik tak in ttial hlanlo fektthupin kan itleih ding bia ah  Federal uknak phung dik tak in ttial ding cu lungsau ngai in kan i-tleih peng hrim ahau mi asi.

:Federal uknakphunghram aformular ah cun abia pi bik mi ah  ramkulh pawl nih anramkulhchung an iuk nak  ah zei upadi hangdah an iser khawh  lai i,  ramkomh upadi ah zei upadi hang dah ramkulh vialte an i-hrawm khawh lai timi tthen ding cu a biapi bik mi asi. Cu formular ah cun kanramkulh zapi in kan ihrawmkhawh mi upadiser ding kong cu: -

1)   - Ralkap chiah ding kong. Defense
2)   -Tangkacaku le tangkafang chuah le sernakkong- Monetory
3)   - Carek le thir hri in biaihlanh nak telegram tel in Ramkulh pakhat le pa khat i tlawn kai ipehtleinak-Inter states Communications including Post and telegram
4)   Rambupi he aa hoikommi ramdang hnaah ramkulh cio nih consulate i- ngeih khawh mi ramdang he ipeh tleih nakkong-,- Foreign Affairs in which  constituent states could have consulate in friendly countries of the federal Union.
5)   Ramkomh bupi nih ram pumpuluk zapihuap in atuahkhawh i ramkulh cio zongnih anmah le ramkulh cio caah antuahkhawh ve mi tthiam a kong aa khat na in ramkulh tuahding tawk  le ramkomh tuah ding tawkti a rian tthenmi pawl-  tahchungh nak ah Education, Health communications tipawl khi ramkulh zong nih aramchung lam le sul an duh ning an tuah khawh i ramkomh zong nih ramkomhbu pihuap intuah awk asimi rian ttuan ding tthenning hna kong ah upadi dang cio te in ser ding khi atiduhmi asi.

Hi kakong pam ngs hna asilo mi kong vialte cu ramkulh cozahle ramkulh Parliament nih upadi dang poajh tush ding asi.Hivialte tuah awk hi Chinmi minocathiamaza in anum caah hlanlio tawnbantuk in tuah khawh lo ti a umlo.Chinmiphun kankokek khuaruahning cu hlanchankanbiaknak c zumh ning ah hlanliobiaknakphung zulh lo cu achia tiin ruahnak chinmithi chung ah a um I phunle phai upat ttihzah cu aphung Azulh thiamngaimi kansi caah Chinmip[hun nih mithimkanthiamtu ahaumi asi.Tnlangcungmiphun vialte atulio uknakphung kong iceih nak ah chin miphun hruatu nih tthate in upadithiasm ihlanin riasnanttuancaah miphtlangcungmiphunah hikong lei hmai afong mi ngai arak isi ttheuko.

A ttha kho bik mi cu hi akong panga hi federal cozah long nih tuahmi timi cu Aturemdeihnak ceih lio ah hnatlaknak lak hmasa a ttha kho i a hnu ah attengnge cu ceih khawhmi asi.

Atu ah hin attengnge in ahramah ceih phun in akalcaah ahrampi phankhawh ti lo in atteng nge ah tanfawi ding in ralkap cozah nih antuahmi ajh tlangcung mi ipeih dih bantuk asimaw ti hi ruah haungai asi.

Angaite ah cun upadithiamngai mi itel le ngeih cu thil tthabik asi.A ttha bik cu hi remdaihnak hi Kawlrambupi chung ah silo in  ram innparamkhatkhat ah tuah cu a himbik atthabikmi asi.

Economics ramchunghsemsi khah naklei  le social khuasak ning phun phun hna kong cu ramkulh nih mahte in ituah khawhmi upadi asi. Cuca ah  Religion biaknak kong hna cu  ramkulh nih aramkulh caah anmah ramkulh biaknak ah an duhmi biaknak serkhawh mi asi. Cucaah atu lio biaknakkong ah kanduh tik-cu  ah Chinmiphunnih biakinn sakkhawhlo biakinnhmunzong kanvuleikanram cia ah Chin minih sakkhawh lo in, anmah Kawlbiaknak pura tucu Budah biami  umlonak khua zong ah kan Kawlmi ramri asiti miram va cuh va en nak men caah anduhnak Kawlmiram asilomi zong ah ansak tibantuk khi federal uknaklphung ah  cun um kho tilo in tuah khawh mi asi.

Panglong biakam cu abiapi in ruah bik ding a hung si.Panglong bia kam cu miranguk chan hlan in anmah le ramchung cio ah uknakphunglam arak ngei cio mi Chinram, Kachinram, Shanram le Kawlmiramkha mi rang nih adang ciote in adoh hna i anram araklak dih hna. Curam 4 anlak tik ah anrak iukciomi an ramri cio ning kha Mirang nih colony ramin an ramli a uk cio tik hna ah a ukchung colony pawlramli kha alakliohna an iukmiramri cio ning kha ramri ahen piak dih cang hna. Cu anramrichung ca cio ah mirang uk tu anchiah cawlh hna.

Mirang nih colony ram 4 ramri ahen ningkha Panglong hnatlaknakminthut ah cohlanpidih asi cang ning kha Kum 1947 Kawlram bupi uknakphunghram section 2ah ttialchih mi a um cang mi asi.. Tahchunhnak ah Magwe ramtthen nih Chinramchung ramri an vun en mi kong iceih tik ah Mirangnih ramri anrakthler cang mi ning in Chinramri le Magawe ramtthen ramri cohlancia asicang ning kha Mirang suaimi nih Panglong hnatlakmi mi ramri zoh tik ah  Magwe lei arami pawlnih cuMirang rakthler cang mi  ramricu asilo ti an el kholo.

Cucah tahchunh nak ah Magwe ramtthen le Chinramtthen Hakha le Gangaw karlak ram ri ah antar mi ramri sign board cu ramrikel ah thawn tthan ding asi. Asi na in  Lamsernak ca tuahmi lam zung ramri asi I ramritatak asilo ti asicaah cu signboard cu ramri kel ah tthial a um ti lo ti asi. Chinramah Lamzung a umve ko caah Chinramchung lam cu aningte in Chinramlamzung nih zohkhending tuah ahar mi asilo na in ramrikel ah hi signboard anthon tthanduh tilo mi cu Chinramchung anramri anvun en mi hrim asi caah thon ter tthanding hrim asining Chinramkulh cozah nih anruahhrim ahau mi asi.

Atu ah  Panglong hnatlaknakkha NCA ah atu bantuk in Panglong seihdat ti in an thlen thai ah cun Panglong hnatlaknak I cohlancia miramri kha hlawt ah acang canglai I Kawlmi MP antamdeuh ngainak Parliament chung ah  mitamdeuh duh nak inramri vialte tthial KawlmiramMP tamdeuh duhnak in  thawn chukcho khawh asi dingkha tuakin tuk tuk ahaumi asi.

Hi Panglong hnatlaknak - Panglong Agreement cu ralkap cozah nih NCA lio kong athawkka in Panglong seidat thinlung timi in Panglong agreement kha azaka rolh ter ding an rawi ngaining theih asi cang.Panglong hnatlaknaktimi cu LPanglong seidast -Panglong thinlung timi he asullam aadang tuk mi asi.. Cucaah cawhpawlh khawh mi asi lo.thlennawnthiamkhawh mi asilo.

Panglong seidat timi cu Panglong hnatlaknak kha upadi in cohlan long ah Panglong seidat cu a umkhove mi asi. Panglong hnatlaknak upadi in pom lo ah cun  Panglong seidat cu a umthiamtilo mi asi. A logic kalning kanrruah ah cun,Panglong hnatlaknak cu Meibantuk asi i, Panglong seihdat cu meikhu bantuk asi. Meikhu ser kanduh ah cun meikau a hau i, meikaulong ah meikhu a umkho mi asi. Mei umlo in meikhu aumkholo mi asi. Cu caah Panglong seihdat ti in hnatlaknak minthut cu a um lomi  kha aumti lih in  minthut he aalomi asi. Cu ruang ah Panglong hnatlaknak cu zeiti hmanh  inhlawt khawhmi asi lo.

Cucaah atu remdaihnakkong iceih tti tthannak hna ah  Panglong seihdat chung ah Panglong hnatlaknak - Panglong Agreement  aatel ti telh hautuk asi I telh khawh thailo ah cun remdaihnakminthut cu lih minthut ah aachuahkhawh caah thut lo ah a ttha kho deuhmi asiteko lai. Cupin ah Ralkapsernakkong le ramkomh inchuahkhawh nak aumle a um,lo hi ahnubik ah ceih awk a ttha khomi asi. Kongdang vialte ah federal pungsan le Ing-ga-yah atlin khawh ding hnatlaknaklakkhawh hnu ah  hi kong hnih ceih awk afawi ngaiding khi asi.

Cucaah hi hna kong 2 ceih rih lo in, adangkong ceih hmasa ding cu remndaihnak ceih nakchung aa telmi nih biapi in ruahding a si ning vialte Part I ah hin vun ttial asi I Part 2 kanvunthlah rih te ding hngah hlang inrakumcio ding vuntial chih duh mi zong asi.

Damte in Lnk.

Si Bawimang Lian nih "Ralkap Nih Thencheu An Duh Lo" tiah a blog i a ttialmi Pu Lian Uk nih a lehmi a si.

Comments