Part II a si. Part I rel hmasa na duh ahcun CLICK.
Bia hi dengteu theih fawiawk in ttial lo ah cun theih ahar i, ttialman a um lo.Cucaah biafak telhpah in ttialmi nih mi arel mi thinlung zeimaw tiin a khawih ahlauh khawh deuh tibia hi a um ttheu. Cucaah a fiandeuhnak in hi capar chung Part I le Part II chung vunttial mi hi theih deuh siseh tiruah bia ah asi.
Ralkapbawi bik lei nih tthencheu an duh baklo timi bia hi dawt nak in tthencheu a duh lomi asi ti lei in ca ttial bantuk khi a lawh ter mi an um kho men ko hnga. Asina in Ralkap lei antuah sernak vialte an chanbia le Kawlmi hruai tu cheukhat pawl anruahnak ankalpi mi ramkhel kong kar anhlan ning hi anmah tluk naktamlak te a theimi Chinmiphun an um ko cang. Atu zong ralkap lei nih upadi kong ah Chin miphun telh tlangcung miphun pawl hrawhnak ca an ttialmi a ttha ko ti in attanpi tu hna ding ah Chinmiphun sih-ni tiang an ihlan cang mi nih hin zeitlukdah Kawlmichung in anca sih ni a ttuan piak ding anhmuh lo ti a fiannak ngai ah ruah khawh asi.
Sibawi pawlcu anral zong damlo nak angeih i anfuh ah cun damlak in athlawpbul hna phung asi. Sini zong thla chiat ruah lo in tangka hmuh tamding akawlmi an si ah cunn tangka tam ape mi hna anbia cu arualchanacing la thawngthlak hrawh ralnak asi zong ah thlachiat an ruah lo ah cun an achungkhat an rualchanhoikom dawtmi hrawhralnak asi zong ah anbia anlakpiak ko hna lai.. Sihni ti cu bia ngeimi hna kha anmah tei naklam, asimi upadi he pehtlai in anteinak hnga bia anchimduh mi biaceih tu hmai ah upadi he aarem thiam ding in chimter le chimpiak bik khi asi.Cubantuk bia anlak ruang ah upadi in sualnak asiti a umlo.
Culongsi lo in Kawl Ralkap bawibik pawl lei ankhuaruah a bit tuk ruang ah anmah he ramkhat te ah khua asa tti mi hna miphundang an zumh lo ning afah tuk ah remdeihnak ah aza tawk hrap hnih tthatnak ruah hin lo in 2008 uknak phunghram hna remh khawh lo ding in anraktuah ning hi khaTlangcung mipnhun vialte ci-hmih dih in cu tlangcung miram asimi hi anmah ralkap hnuzul Kawlmilong nih chuh dih ding anrawi ning ttialmi uknak phunghram asi ning hmuh khawhtuk alangsarmi upadi asi.
Zei tin tiah 2008 uknakpunghram cu vuleicung ramkip uknak phunhram vialte lak ah a chiakha bik uknakphunghram asi ti vuleicung uknak phung hram a thiammi hrim nih an chim mi asi. Zeiruang ah dah cu tin achia kha bik asi ti ah cun, anmah he khua asa ttimi tlangcung miphun hna kha duhsah te an itheilo kar ah athlithup in kehleng phelh rawiphiar hrawhral hloh dih le ancihmih dih ding tuahning upadi longte kha a chung ah an ttial mi asi.
Cuca ah cu tlangcunghmi ci-hmih ding rian kha aran khawh chung in ttuanding ralkap bawibik order in ttuankhawh nak upadi asi ruang zong ah asi. Ci-hmih ti bia lak tik ah achia kha ngaimi bia asi mi hi biaperh in ttialte hnaah lak sualah arutmi aa umnkhomen ko. Zualta tuk mi ziachiat bia ruahnak asi caah mikelnih antuagh lo mi asii, Kawlraslkap hi cutluk achikhami antuami cu atu rohnigya le tlangcungmi phun lak zong tel inhi tin antuahmi zumhkhaswh lo ding chiat kha taktak khi asi , Kachin siansaya mahpahnih hna antuahtoning hna kha minung thiltuah kel asak silo.
Kawl rambupi ralkap bawibik kha President le State Counselor or Prime Miniter nih an pahnih arian an peekphung asi bantuk in an bia azulh duh hna lo ah cun an phuah tthan khawh phung vuleicung democracy ram phung hrim asi.
Asi na in cu tin athli in tlangcung mi phun hrawhral cihmih khawh zawkzawk nak anruah duh ca ah Kawlram ralkap an Ralkap bawibik kha rianpeeknaknawl 2008 uknakphunghram nih President le State conselor kha an pee hna lo I ralkap pawlnih anbawi le order he hramhramlo in an ithim ter mi ralbawinganbik long kha a hnatlaklo zong ah President kha khongton in curianka peek ti min sen an thut ter phung Kawlrambupi uknakphunghram 2008 chung ah democracy phung he aa ralkalh ngai in Kawlram ralkap hruaitu hna nih anmah nawlngeih duh ah an ser chawm mi upadi asi.
Ralkapnih anthim mi Ralkap bawibik nih cun President le State counselor kha an pahnih in a duh tik can paoh ah ram uknak nawl nankut chung a ummi ka pee dih u law nanrian in idin u tiah Kawlrambupi ralbawi nganbik nih ati khawhnak nawl uknakphung hram 2008 nih a peek hna.
President he State counselor he a tleih hna in thawng hmanh a thlakkhawh hna lai. Cuti tuahnak nawl angeih mi hrim nih cun Kawlrambupi cu ralbawinganbik nih amah long in khongton in a uk ko ti afiannakngai asi. Thei hrim cio u, Ralkapbawibik uknak chung ral kap uknak phungchung ah democracy phun g he aa ralkah ngaiin ttial mi uknakphunghram chung ah Kawlrambupi million in kan um lio hi asi.
Kawlrambupi chung ralkap bawi bik nih Kawlrambupi cu amah pakhat nawlte in khongton in ukmi ralkap ukmiram ah 2008 uknakphunghram nih aser mi asi. Cu ral kap uknakphung hram cu cu ralbawinganbik hnatlaknak um lo in remkhawh lo ding in uknakphunghram 2008 lila ah ralklapbawipawl nih anser anttial chih fawn. Curuang ah hi 2008 Kawlrambupi uknakphunghram cu vuleicung ramkip uknakphunghram lak ah achiakha bikmi uknak phunghram asi biknak cu asi.
Cucaah tthencheu anduhlo timi cu tlangcung miphun le democracy a ttanhmi Kawlmi an phunhoi vialte ankut toi ah ukdih in General Ne Win chan lio innkhar khumh mi Ralkap cozah uknak nih "closed door policy" zulh tthan in Ralkapkut toi an ukkhawhmi hna kha anduhtawk vulei cung mi theih lo innpa chakthlang theih lo in inn chungkhar i, a tthawngbikmi nih chungkhar dang vialte kha innka kharkhumh riangmang in midang innpa chakthlangtheih lo athlithup in hrem le tuk thah an sa ei dih le an thi dindih tiang atuahmi michiakha ttha lo zia long te an hmanmi hi tthalo te in alemcang hna i, an i chuahsualmi atu ah vulei cung pi theih in an thang a chiat nak a rimhaw a tlawh in a tlawh hi asi.
An tuahsernakkong mipitheih in media ah a ttialmi hna zong antleih thawng anthlakmi hna hi cu innka kharkhumh in mitheihlo athlithup in mirawiphiar le thah non khawhnak tua hkhawh ding anzulh mi afiannakngai asi. Thei cio usi. Chunlaicer I mi thahnon mihna zong tettechuahpi khawjhnaklam umlo in phih lio mi zong mirawiphir ding antuahduh ning theih dih khawhnak ngai asi.Midang long nih antuar lai ti ruah lo in keimah kung zong a hung tlungkhomi asi ti in rak ruah hau khi asi.
Innka ikharkhumh in Inchungkhar dang tualthah lainon antuah pin ah an thi an din ansa anei titik ah minungthah in anthidintaktak ansa ei taktaktimi ah ramchung mikha anpumrawkdihlakle thi lak in an hremhna long silo in sivai peek lo si vai umlo ruang Dr.umlo ruang mipi zawt nakin anthih len ko vialte khi ngandammnak le fimcawnnak ah tangka budget hmang lo in ralhriamnamcawk nakle ralkap cawmnak long ah ramnchung buget 60% tiangtiang department pakhat calong ah hman mi cu ramdang in Kawlrambupi ral akan doh mi an umlo bu ah ramdang he ral idoh tluk in budget tangka an dihmi asi.
Cu zat budget tangka cu tlang cung mi daite in anduhmi tuahpiak ttung loin khongton in ancihmihnakca ah tlangcung micu ramdangmi ral ah ruah in anrammi hoi tlangcungmi tuk thah nakle hremnak ci hmih nak caah hi vialtangka budget an hman mi cu tlanghcung mi sa an ei le tlang cungmi thi andin cu asi ko. Kannunko bu ah kanmiphunsinak thlarau le kanunlam ah kansikhawhmi vialte ankanthash le an kanthah piak le kan thi ankandop khi asi ti ruah haukhi asi.
Curuang ah Chinram hna cu sibawi hna sivai hna za in anpeek lo caah milu kankarh kholo. Indialei ah kan unau Mizo nih anram kulh area sq.miles 8000 long ah minung million pa khat an um i an ram Sq. mikes 6000 le zeimaw te asimi Nagaland cu Million pahnih chinramnak letthumdeng in abisdeuh mi an ramkulhchung ah an um.
Anram kulh pahnih area komh long ah Chin in ankantei khi assiram area 14000 Sq. miles zat asi na in Chinramkulh a hlummi milu cu 50,000 nak a tamlo micu lert6 in ankantei khi assi.. Cucaah Mizo ramle Nagalannd cu atu Chinramkulh he Chin Hills Regulation 1896 upadi pakhat te he Mirang chan ah aa ruang in ukmi cio cio kan rak siko bu ah India le Kawlrambupi independence hnu kum70 chung ah milu let ruk in an kan thlau mi nih zeitluk in Chinmiphun milu an ci hloh khawhnak ah Kawlmi hruaitu hna zeitluk indah an hlawh atlin khawhcang ti hi zeitluk indah Chinram,kaupi ah minung hi 50,000 zat long nih khua an hngah ti mi nih hin a fianter kho ngaicang.. Asullam cu si inn le sivai a umlo ruang ah a thi mi aatamtuk micu Chinmiphun thi andin le an sa anei ruang bik ah asiti khawhmi asi.
Kawlralkap uknak chung nih andir pibik mi cu “Kyupin khauh Kyu ngauh Makyan” ti khi asi. Ancung kan cuan kan um hnu hnu cu kankut toi vialte pakhat hmanh thokho tilo lak teirul a kanchamkho ding pakhat hmanh an tanlo tiang in an ci kanhmih an hram in kanphongh dihnalai ti khi an hman bikmi an zulh bik mi ruahnak chia-kha asi ning alangsar tuk mi asi.
Cucaah tthencheu an duh baklo timi cu dawtnak he tthencheu duh lo khi si hin lo in, ralkap uknaktoi hrem hmun chung ah chiahkhawh dih ding ah kanteiciami hna an hramtiang phongh khawh ding ah ankut toi umter le an sal ttha ah ser in hremhmun chung in luat ter tilo ding ruah ah tthencheu an duh lomi asi ning Rohingya kong te hna cung azualhma in vuleicung ah an rim a chiatkhat ning a thei kholo mi cu mikel asilomi long ansi.
Kawlrambupichung kokek mi phun asimi Kachin miphun zong nih Rohingya he dang lo in an tuar ve minih kokek ramkulh miphun vialte zong Rohingya le Kachin miphun bantuk in tuar ve ding ah Ralkap ukchung in tthen ter an duhhna lo khi asi. Tlangcungmi ci-hmih ding an tumtahbik mi asi ruang ah tlangcung mi ci-hmih ding rawiphiar duh hrim ah thil an itheih ter lo tuk bia ah federal uknakphung in uknakphungser mi khi Kawlmihruaitu kut toi ah dengteu in tlangcung miphunvialte um tilo nak asi ruang ah Federal uknakphunghram in rambupi uknak phunghram ttial cu tthencheu dih zong ah anlakmi afiangngaimi asi.
Cu an mirawiphiar mi ruahnak rak theih lo in ralkap uknakhe kan itthen duh lo Federal uknakphunghramupadi hna a tthalo atimi anrak umrih ah cun Kawlrambupichung Kawlmiphun chung in Ralkap uknak aduh lomi le tlangcung kokek miphun vialte Rohingya le Kachin bantuk in tuar te ding leiba kan ichiah cio ko ti atu in hngalhlang can a cu ngaimi asi cang. Rohingya le Kachinbantuk tuarnakhi tlang cung miphundang nih kantuarlailo ti ruah ding hrim asilo. Kachinnih an doh hnawh chanmi ansungh ah cun tlangcungmi cihmihnak upadi hrim anser lai i, phungtling te in uknakphunghram 2008 bantuk inanser lai I phungtlingte in tlangcungmiphun ci-hmih nak upadi anvuntuaj lai i, phungtling te taza cuaikhawh lo ding tukthah zong ah tet- te um kholoding antuahtawnbantuk in ikhamhnak umlo daite in tuk khawh le thahkhawh ahunsi hnu cu saphu nih hngerhte pawl chuahmanh lo in a lemh dih hnabantuk ihuahnak cu asi. Cucaah tthen cheu anduh baklo mi cu “Kyupin kung hau long silo in ahram tiang zong in an phawh anhloh dihmi ralkap bawi rawiphiar nak chung ah kanchuah khwh ding asi ti lo ti ruahnak ngeih can asi cang.
Saram vialte an siang pahrang Chindeih nih akua chungin a uk mi hna saramvialte a kawh tik hna ah Phete can a phak tik ah phe te nih Chindeih kua lei akalmi saram neh long a hmuh I Chindeih kua in lenglei a chuak tthan mi saramke neh a ngiat a hmuh lo caah hi cu vakalbak ding asitilo thinakkua chung luh asi ti a theih ruang ah Chindeih kuachung ah ava kal ti lo i zalongte in arak luat.
Cuve bang in Ralkapcozah uknakchung in tthat nak a hmu mi miphun umlo in rawhralnak ah a phanmi miphunlongte kan um cu Chindeih kua in a chuah naklei akalmi saramkeneh a umlo bantuk ah khan hmuh khawh asi. Atuarmi Kachin an um, Rohingya an um cang. Chinmiphun kanrawh len ko le ralkap cozah nih ankan hrawh len ko hi atheilo mi umhlah usi. Chinmi kantemh kan in ramkip kanveih le an rak kanhremnak kha ruat tthan hmanh u.
Saramvialte Phete bang ngiathlainak anngeih lo ruang ah Chindeih kua chung akalmi an kir tilo mi cu Ralkapcozah nih tlangcung miphun cung dindorh nak an tuahte lai i, federal diktak an kan peek te lai ti zumh cu Chindeih kua in akir mi saramdang keneh ngiat lo in Chindeih nih ei dih atong mi saram thiltheilo airolh bantuk cu a siko hnga. Rakruat ko u Thenduh baklo cu Kyupin kung hau mi zong a hrampi tiang tanglo in phawh dih ihuah cu a ho nih dah aduh khawh lai!! Ruat rih hmanh u..
Ralkap cozah nih anrap chiahmichung luh awk aphunphun lemnak an tuah lio. Saphu nih hngerhte hlen nak ah alei vulei ah a phah mi cu hngerhte nih sa asi ti in alei cu ruat hna seh law kai hna in vuikhate ah uakngai inlemh dopdolh hna ning ti arawiphiar nakhna asi. Hngerhte nih Saphu leiphahmi cu saphu nih arawi ning hna theih lo sa ah saphu leicu anruah I tor le cheng aleikhat in ankaicang titik ah alemh dih ko hna.Saphu leiphah mi in anchuak manh tilo alemh dih ko hna.
Cucaah atu lio Chinmiphun kanhruaitu in aa thawk i, zapi run kanza pi saphu leiphah mi ah maw saphu ahlennak hna i- zumh in saphu leicung hngerhte thil theilo ankai bang kai laising ti hi ralrin ipee peng hna usi. An mihlennak rap chung luh lo ding ruahnaktampi lak in kan Lairam thilthei nih atu lio hruaitu nak in an popular suallaih u si. Kamnramrianjhi teamwork in ttuan hna iusi. Keimah deuh anihdeu ti ruahlo inmasjle thiam le theihmi cio hmun khat ah chuahpile ttuan tti mi teamwork in ttuan rai a si.
Buichungmaw khawika paoh ah rian ithiah mi cu Kwlnih Yahtoo antimi rank niam rank sang phunah lak lo in,in ttuanvo rian ipek le ilak asikhi philh hlah u si.. Ankantei suiallai ka cung ancuangsuallai ti bantuk ate naumi ruahnak in mi hnong hna hlah usi. ti bantuk ate nau le abituk mi ruahnak ttha lo ngeih sual lo in, kanmiphunchung thilthei timi hnonghna hlah u si rianttuantti izuam hna usi.
An ruahnakla hna u si. Cu ti silo in kanmiphun chungruah nakngei mi an ruahnak lak lo in i-umter in, hlennak chung kanluh sual ah cun ahruaimi hruaitu hna cu chan le za in adong lomi min chiatnak khor thuk chunghell ah luh asi caah ttih nung ngai asi.
Federal uknakphungdik taktak cu ramchungmi miphunvialte an karhcho cio khawhnak le donglo in kaakip kong ah an tthancho khawhnak duhdim nunnak asi. Cu ruang ah federal uk naktaktak ning achuahhlanlo fek tthup raltthat ngai in dir tthup in ralring ngai in Chinramchung mipi thilthei timi ruahnak attha mi laa hna usi.
Damte in. Pu Lian
Comments
Post a Comment