Nobel Daihnak Laksawng 2016 Caah Mintar Le Ka zumhmi Pawl


Nobel Daihnak Laksawng (Nobel Peace Prize) kong hi kum tam ngai ka ttial cang. 2009 i USA president a ttuankami Barack Obama an rak pek hnu in le 2012 i European Union an rak pek hnu in Nobel Daihnak Laksawng hi a limhaang a zor ngaingai tiah mi tampi nih an ruah.

Cu lawng si loin the Norwegian Nobel Committee rianttuantu hna hi Politics an tuah ti ruahnak a rak um i a hleiin an haotu a simi T. Jagaland cu thlen ding in bia an rak cheih i a rian in a chuak. Atu hi a thar kaimi nih an hon thim ve cang lai. 


Relchih: Daihnak in ral president ah a cangmi pa

Tu kum Daihnak Laksawng caah min an pekmi hi 376 a si i tuanbia ah a tambik kum a si. Bu 228 le minung 148 hi min tarmi an si. 2014 kha a tambik pahnihnak a rak si i min 278 an rak tar. 

Keimah ka ruahnak ka chim hlan ah PRIO nih a zumhmi ka van tar hmasa. 

2002 hnu kum tin ti awk in The Peace Research Institute Oslo (PRIO) nih an zumhmi le an uarbikmi minung chimchung nak a tuah tawn i tu kum zong a hon tuah tthan. Tu kum cu Russia i Covo kong ah rian a ttuantu, cun mipeem pawl le ralzam covo kong lawng siloin an ram cozah kong a aupitu Svetlana Gannusjkina hi an zumhbik hna.

Pahnihnak ah zahan nai i daihnak a ser khomi Colombia president le tapung (FARC) hotu hna hi pek aa tlakmi ah an ruah hna. An ram buainak le hriamnam in i donak kum 60 deng a simi an daihter khawh cang caah a si. 

Pathumnak ah Ernest Moniz, US Energy Secretary, le Ali Akbar Salehi, Iran Atomprogram i hruaitu hna hi an si. Iran Nuclear Deal 2015 i an tuah khawhmi hlawhtlinnak hi biapi in an chiah. 

A dang pakhat cu USA cozah nih an huat tukmi Edward Snowden a si. Norway nih laksawng phun hnih an pek cang i phun khar cu Russia ramri ah an va pek, i atu hi December ah phun khat an pekmi lak ding in Norway cozah cu Norway a ratnak ding kong le Norway palek nih tlaih i US ah kuat lo ding in an hal lio hna. Nobel laksawng hna a hmuh le bang cun a buai kho ngai. 

Keimah i ka ruahnak ah cun zeitluk hmanh in Nobel Committee nih raltha tein le politics cawh lo in an thim ko hmanh ah a thiang dih kho lai ka zum lo. Cun hi laksawng an pek tikah hin hmailei an rianttuannak ding caah a bawmtu a si kho ding in ruah chih a si tawn tiah mi tampi nih zumh i an cohlan caah rian a ttuan liomi (Obama hna kha ai thawkka ah a bawmtu si lai ti phun in an rak pek) hna hi an pek khawh ve men.


Asinain ka zumhmi cu Colombia i daihnak a sertu hna hi an si. A hleiin hi ram daihnak kong ah Oslo nih ttuanvo tampi a lak, i Oslo ah kaphnih hruaitu tonnak kutdong khiak zat an rak ngei. Cun FARC le Colombia cozah kar i donak ruangah an ram harnak a rak chuakmi cu an lonh khawh cang lai caah daihnak laksawng pek a phun hrim hnga. 


Cun Russian bu Svetlana Gannusjkina khi pek khawh an sinak pakhat cu Russia cozah ernak ding ah a ttha, asiloah donak caah. Khatlei kam in Russia he buainak hrial zong an duh kho men, 2012 lio in min tar an rak si nain laksawng an pe bal hna lo. 

Edward Snowden hi USA cozah nih lerawitu ti hna hmanhsehlaw, a thil tuahmi ruangah Vawleipi hi a daideuh ko a titu an rak um ve. Snowden nih CIA le Security Agency nih an tuahmi a thli in rammi le ram dang cozah/company ngiatnak rak phuang hlah sehlaw, duhsah tein a karh lai i a luan (over)tikah cun ramkip cozah le private actor pawl an thinhung in Vawleipi hi a buai tuk khomi a rak si. Cucaah mi tampi nih Snowden a thil tuahmi an theihpi, i an cohlan. 

Asinain USA he pehtlaihnak rawh ding le i hmaichiat ding hi Norway te hna nih an duh hrim lai lo, an ruahmi (interest) zong a si lai lo. Cucaah Snowden hi cu an pek lai ka zum lo. 2010 ah Tuluk pa an rak pek i Tuluk le Norway pehtlaihnak tampi a rak rawk tiah ruah a si fawn. Mah bantuk kha hrial an duh. Cucu NDL a min chiattertu a rak si ve. 

A donghnak ah ka zumh ngaimi le pek awk ai tlak ve ko tiah ka ruahmi cu, Saudi Arabia i Covo kong ah Blogger a simi Raif Badawi le Kongo i nu hna caah nunnak pek in rian a ttuanmi Dr. Denis Mukwege hi pek aa tlak ah ka ruah ve hna. Dr. Denis nih Kongo i tlaihhrammi nu pawl kha a thlop hna i an lungthin ruahnak a dam tiang a zoh khenh hna. Hi a rian caah laksawng tampi a hmu cang i NDL pek ding a min tar hi avoi tam cang. Badawi hi 2014 ah khan an tlaih i thong kum 10 le voi 1000 tuk ding in bia an ceih, Islam na nehsawh ti a si. Amnesty International nih NDL pek tlakbik a si, tiah a dirhpi. 

2013 ah khan cun Kawlram president hlun U Thein Sein kha a min an rak tar ve. Tu kum cu a lang tawk ah Kawlrammi an i tello, nain Angelina Julia ai tel, i Donald Trump zong a min tar a si ve. Min cazin tling kahin rel khawh a si. 

7. October ah daihnak laksawng a hmumi min an thanh te lai.

Comments