(Senri Mekazin 2015) Part 1: Norway um Laimi nih mi ram i kan tonmi lakah a fak bik a si ko lai tiah ka ruahmi cu Norway cozah nih chung chuak fale van lak-piak (chuh) hna hi a si. Cuti fale chuh a tongmi nu le pa caah cun thihnak tluk in a fak ko lai tiah ka ruah. Asinain Cozah nih fale lak piak mi hi Laimi lawng kan si lo, anmah Norway miphun hrim zong an lak piak ko hna i kanmah bantuk a hong peemmi miphun dang tampi zong nih an tonmi a si. Cucaah i fahsak awk zong a si lo i ningzah hlei awk a si fawn lo. Zeitindah kan peemnak ram ah kan i tlum khawh lai, i an sinah kan ṭhancho khawh lai ti le phungphai he fek tein i kilven khawh nak ram ahhin zeitindah kan i runven ve lai timi tu hi kan ruah awk ah a biapi.
Norway ah kum hra leng te hna kan um cang hna i an phungphai, an zatlang nun le khua kan saknak khuami hna he i theihhngalh khawh i zuam lem lo in kanmah um in kan um, kan biaknak, kan nunphung, kan holh kan ti i Norway mifim le Pathian theimi tampi nih an ram le miphun caah a ṭha tiah an rak chuahmi phungphai an zulhmi kan zul lo. A timh zong kan i tim hrimhrim rih lo. Cu chung ah fale cawnpiak, zohkhenh le chungkhar nunzia hi tampi remh awk kan ngei hna nain mi tamdeuh pi nih zei ah kan rel lo. Norway miphun nih an fale an zohkhenh hna ning a sawitu kan um, siangngakchia an zohkhenh hna ning le an mino hna sawi in chunni kan tla. An ram ah kan um ṭhiam caah a taktak phungphai le zatlang nun he kan van i suk khak tikah arti-lungcheh bantuk ah kan tla tthan.
Repchap: Ram 19 Nih Norway Ngakchia Phung (Barnevern) An Doh
Keimah hi nupi ka ngei rih lo i fa zong ka ngei lo. Cucaah hi kong ṭial ding hi fa a ngei lo mi mino dirhmun in a har ngai. Mino kan si bantuk in Norway cozah tang a ummi Barnevern nih zeitindah rian a ttuan, fale zeitindah zohkhenh hna awk a si i zeitindah cawnpiak hna awk a si timi van chim tawn ah fa ngei nu le pa «Fa nan ngei lai i nan hngalh te lai» ti a tam ngai. A taktak tiah cun nu le pa nih hrinmi, a ngakchia balmi le zeitindah kan innchungkhar um seh ti kan duh, zeitindah nu le pa nih kan tuah hna seh, kan cawnpiak hna seh ti kan duh timi cu kan hngalh ko. Cucaah tutan zong hi ca hi ka ṭial lo cun a si kho lo bantuk in ka ruah caah Norway i fa ngei nu le pa vialte, a hleiin Norway holh thiam rih lo i hmun dang ah rel le cawn aa harhmi caah caan pek in ka van ṭial.
Hmailei ah cun Chin Student Union in Norway nih a tuah mi cawnpiaknak/Seminar tete ah phaisa dih le caan dih zong in i tel le ngaih khawh i zuam uh, cun khrihfabu siseh community tete zong in tamdeuh hi kong in Norway miphun chung i pehtlaihnak le phungphai kong cawn le i ruah tamdeuh a herh. Nan umnak khua mi sin ah tamdeuh i cawh a herh ti hi chim hau lo a si i hmailei ah theitlai ṭha hmuh a duhmi nih cun mi mithmai del lo bu zong in an sin itel tum a herh ko.
Atu cu kan fale a kan lak piak tawntu bu Barnevern timi zeidah a si ti a tawinak taktak in ka van ṭial. Mah hi a kong tawi taktak lawng a si, hmailei ah a theideuh mi nih kaudeuh in an kan chimh khawh te lai. Mah hlan cu atu ka ṭialmi na hngalh cun an bawmh ngai lai tiah ruahchannak ka ngei.
Barnevern cu zeidah a si?
Norway cozah tangah a ummi bu (organization) pakhat a si i a rian cu bawmh a herhmi ngakchia kum 18 tang bawmh a si. Norway ah cun ngakchia asiloah fale caah a hmasabik tuanvo/rian (ttha tein cawnnak an ngeih ding, an paw khim ding, a herh caan ah a herhmi thilpuan ngeih ding, mi ttha le mi ding an si khawh nak ding cawnpiak, zohkhenh siseh an ngandamnak in a herhmi vialte 'Omsorg og oppdragelse') a ngeitu hringtu nu le pa an si. Mah cu ti tuah awk a simi kha nu le pa nih an tuah khawh lo a si ahcun ngakchia bawmtu «Barnevernet» nih an 'bawmh' hna lai, ti a si.
Barnevernet a rian cu chungkhar pakhat kha an fa/ngakchia caah a tthabik in bawmh kha a si. An fa nih a nu le pa duhnak he aa kalh in khuah a ruah i an i hmuh thiam lo a si ahcun, Norway i ngakchia phunghram (barnevernloven) ning in ngakchia kha biapi deuh ah chiah a si.
Mahka zawn ahhin a biapi ngaimi cu mah hi a si: Nu le pa nih hin nan fale cu nan kan dawt tuk i mi ram ah hawi an hngar lai tiin holh thiam lo bu in rian harhar nan ttuan i nan fale nan kan zohkhenh ko. Sihmanhsehlaw, Barnervenloven nih cun fale vuak/velh kha a kham. Kannih Asia lei le Kawlram mi cu siangngakchia zong an tuk hna i an fale zong an tuk hna timi an kan theih tuk. Cucaah a hleiin hi kong ah kan i ralrin a herhmi a si. Zeitindah kan i ralrin lai, kan fale cu kan 'sik' hna le kan chimhhrin ne hna lo ah a si khawh lai maw? A si kho lo, na fa na cawn piak lo a si i na chimhrin lo ahcun nu le pa sinak dirhmun na tlinh lo ti na si lai. Sihmanhsehlaw, «Vold» tuk le vuak lo in chimhring, cawnpiak ti kha a si. Fale cawnpiak ning vialte tiang in hika ram tthangcho pawl ahcun training/course kai khawh a si, i cucu an tuah pah cio. Cawn a herh hme maw, ti a fawite.
Nu le pa nih nan fale an duhherh vialte nan pek khawh dih, nan tuah piak hna i fung zong in nan tu hna lo. Nain innchungkhar ah hringtu nu le pa nan i vua maw? Fak tuk in nan i sii maw? Zu nan ding in nan fale hngan ah bia nan i el maw? Mah vialte cu hika rammi hna nih a si khawh chung in an hrialmi a si. An fale hmai ah sik an hrial, i awhrang in i chawnh an hrial. «Vold» timi kut i thlak an hrial. Mah bantuk hrial lo in nan fale hmai ah nan i vuak, nan i sik, nan i pamh, nan buai a si ahcun Barnevernloven ning in nan fale cu thinlung lei in nan hrem hna, nan tuarter hna caah 'bawmhnak' a hmu kho nan si.
Kommune in aa thawk:
Ngakchia le nu le pa (chungkhar) nih bawmh an herh tikah zeitindah an si, zeidah bawmh an herh timi kha Kommune kip nih ngeih mi Barnevern-rianttuantu nih tawlrel a thawk. Cu ti tawlrelnak aa thawk cu hringtu nu le pa nih an fale he buainak an ngeih caah a siloah an zohkhenh khawh hna lo caah barnevernet an chawnh hmasa a si kho i fale lila nih palek/barnevern an chawnh hmasa caah a si kho. Mah cu lawng si lo, rampi phungphai a upatmi an tampi i pawngkam ngakchia a dirhmun an thinphan piak caah maw, a sining an hmuh caah barnevernet a chawntu an um ve. - Cuti cun Barnevernet nih an luh hnawh hna hnu in a herhning in tawlrel a si.
Ngakchia caah a tthabik ti lengmang a si i a nu le pa sinah um khawh a si lo tikah nu le pa/ chungkhar dang kawl piak an si. Cu ticun a si khawh lo si cun a dang an kawl piak tthan hna i Barnevern peng nih ttuanvo a lak. Barnevernet timi cu Kommune, Fylke le Cozah vialte an i bawm in Norway a ummi ngakchia vialte himnak le bawmhnak caah sermi a si.
Zeitik Caan Ahdah Barnevernet Nih Fale An Lak Khawh?
Norway ah ngakchia timi cu kum 18 tang an si i acung ah kan chim cang bantuk in nu le pa rian an si. Cucaah Cozah/barnevern i thlaak/luhhnawh an ton tikah phunghrampi nih a tining kha a si hrim awk a si. Barnevernloven chung in a biapideuh timi le Barnevernet an i thlaak (an i thlaak hnu cun fale chuh an si ko.) khawh ti ah cun:
- Ngakchia kha a umnak inn (chungkhar) he pehtlaihnak pakhat khat ruangah asilole bawmhnak a herh hrimhrim (helpetiltak, an ti.) tikah barnevernet i thlaak khawh a si.
- Ngakchia nih nifa tin a hmuh awk a simi zohkhennak a hmuh lo tikah, asilole a tthanchonak caah a biapimi dirkamhnak siseh himnak le nuamte chawnhbiak nak a um lo tikah Barnevernet nih a herhning in i thlak khawh a si.
- Nu le pa nih a zaw tukmi, asiloah pum tlamtling lomi maw, a hlei in bawmh a herhmi ngakchia kha chawva in siseh an zohkhenh khawh lo le a cawn herhmi an cawnter khawh lo tikah an i thlak kho.
- A umnak inn ah ngakchia kha tlaihhrem (ning cang lo in tuah), asilole a pum cung ah fak tuk in fahnak pek (hrem le vuak tbk.) a um tikah barnevernet nih fale cu nu le pa/ a umnak inn in lak a si.
- Nu le pa, ngakchia umnak chungkhar i upa pawl an i sum khawh lo i an i sik, an i vuak le zeidang thinhannak pawl tuahsernak ruangah ngakchia ngandamnak le tthanchonak fakpi in a dawnh tikah.
- Ngakchia nih thil sual «Kriminalitet» a tuah a tam tuk tikah siseh a ruang a phunphun ruang ah ritsii le a dang ritnak a tawngh tikah nu le pa sin in barnevernet nih lak khawh a si.
Kan peem i kan lu kan i phumnak ding ram le miphun a si cang. An nunphung, an zatlang nun (samfunn) le phungphai hna siseh an rammi sinak (statsborgerskap) kan hmuh hlan hrimhrim in hika ah kan covo a simi thil tampi kan hngalh lo ruangah a si. Kan sining hi a ttha tuk ah kan ruah caah a si kho i hika ram bantuk in covo ngeih nak ram in a rami kan si lo caah a si kho. Cu vialte cu an ram ah hme kan um lai cu, kan theih te lai ti ah kan rak ruah ko nain anmah sinah kan i fonh lo, kanmah le kanmah lawng kan itong, kan i pum i a dang tein kan um. Cu tikah kan umnak khua le ram ah kan covo kan hngal kho lo i kan ttuanvo kan hngal kho lo.
Chungkhar pakhat nih a ngeihmi covo, ngakchia covo zei a si ti kan hngalh lo tikah fale zohkhenh thiam lonak, cawnpiak thiam lonak le atu bantuk cozah he taza i cuainak a chuak. Mah vialte cu Khrifa kan sinak le miphun dang kan sinak ah si lo in minung sinak ah le Norway ummi sinak ah a biapi tukmi an si.
Foto: www.barnevern.org
Part 2 a rauh hlan ah rel khawh si lai.
---------------------------------------------------------------
Senri Mekazin 2015 chuak ah ttialmi a si, nain cauk nan cawk duh lo caah
a tthahnem sual kho tiin kahin a rel rih lomi caah ka tar.
Comments
Post a Comment