2016 Chung A Cang Kho Ding Cuanhnak





A hmasabik ah kum thar lawmhnak nan zapi cung ah um ko seh. 2016 zeidah a chuahpi lai, kan nunnak hi zeitindah a thlen lai ti kan hngal kho lo nain 2015 kum chung vialte nunnak a kan pe i kum thar ah kan pehmi cu i lawmh lo awk ttha lo. Kei tu cu kum hlun thlah zan hawi sinah chuak lo in kan inn tthing ah keimah lawng kum thar ka rak dong i Phang-phang (fireworks) puah caan a sau, a thang i a tam tuk caah ral ram ah a ummi bantuk ah ka rak i ruah. Zeihmanh ka rak ruat kho lo.

Tu zan hi kai hngilh kho lo i khua ka ruat. Kan vawlei tiluan, khuacaan le Laimi kan sining in 2016 kum chung ah zeidah kan ton lai i a cang kho timi ka ruat. Profet zong si fawn lo ahcun a cang rih lomi kong chim hi thil fawi a si lo. Sihmanhsehlaw, kanmah kong in international ah a cang kho tiah ka ruahmi chim ka duh.

1. Biatak hmuh a har chin lengmang lai.
IT chan le social media a ttha tukmi chan ahhin biatak hi kan langhter lai, kan chuahpi khawh lai tiah ruah a si nain kum khat hnu kum khat in “biatak cu khawihen a si?” tiah biahalnak a chuak chinchin. Media lei hrim in kan vawleicung sining taktak le a tuanbia taktak hi an ttial in an langhtermi a tlawm chin lengmang. A sining taktak nakin minung nih theih an duhmi kha ttial le langhter a si chin lengmang. - Laimi zong nih media kan hman ning hi biatak hmuhnak le kan society thlen le remhnak ca nakin caan thlaunak caan ah kan hman. Kan zatlang ah, kan cozah le ramkhel kong ah biatak chuahpi nakin zei a thei lomi careltu mipi nih an rel duhmi kan ttial deuh. Nungak dawh lo te aa ttamh he ai lo, Press nih zal thukpi a purh khawh nain biatak kha thlau in a rauh hlan ah public enemy zong si a fawite.

Profet bantuk, Pathian bia phuan in paw aa cawmmi Public Enemy an zor lai lo. Asinain kan miphun ah Pathian biatak cu a tlawm chin lengmang lai. Zeica tiah Pathian biatak phuangtu tampi nunnak ah biatak mui a cuang lo.

2. Sociel Media a tthang lai - zatlangnun le pehtlaihnak a uk lai
“Facebook ah a si lo ahcun mah kha a cang taktak lo,” timi holh thar a um. Pumpak kong (private life) asiloah pumpak sinak kha ri ngei lo in le chungkhat sahlawh le hawikom, rianttuantti hawi, khualak hawikom hna he i cawhrup in nunnak a si cang. Kan zatlangnun ah tthanchonnak a chuahpi kho ti lo, i minung sinnak zong a tlawmter tiah mifim khuaruat pawl nih an pom ngai cang. Zeica tiah Facebook ah a herh lo tiang kan tar, kan ttial i a leng nakin Facebook ah hawikom, chungkhar he i dawtdeuh bantuk, si loning piin social media ah i siter tibantuk nih a leng i kan ipehtlaihnak a hrawh caah i khah lonak, i tluk lonak a karh chinchin. Social media hi a ttumchuk ti a um lai lo, nain a hmangtu minung tampi zatlangnun le pumpak nunnak ah ttumchuknak a tam lai.

3. Ral le daihnak ai cawh lai
Kum thar don zan cu ral ram “War zone” ummi ka lo. A taktak ah 2016 hi vawleicung ah ral thawh le ituk a dai lai lo. Kum nga chung Syria ram chung raltuknak ai peh rih ko lai i ralhrang IS nih Iraq khuapi zeimawhzah le Syria ram hmun tampi an uk rih caah meithal puah thawng cu kan theih lengmang rih ko lai. Syria kong ah UNSC i VetoPower a ngeimi USA, Russia le France nih Syria kong ah lungrual in an ttantti caah thawng ttha pakhat a si an ti lio ah khatlei in cold-war bantuk a chuah tthanmi nih mi lung a daihter kho lo, - cucu NATO chungtel Turkey nih Russia vanlawng a thlak ruangah a si.

Iran nuclear kong hi biatak tein an buaipi rih ko lai. Cu tikah Jemen ramchung ral khi a dai kho rih lai lo i a pawngkam Saudi-Arabia le Israel nih ral thawh ding redi an si peng. 2015 kum chung ah IS nih an kan runh tuk nain a taktak ah Africa ralthawhnak hi kan rak theih lo caah a si. Sudan ram buainak, Burundi ah miphun cihmih nak hna hi 2016 kum chung vawlei a thlenpitu ah an cang ve lai. - Ral tuk a si lai lo nain a buai kho taktak ding ah ruahmi cu Brasil hi a si i 2016 OL an tuah ding kong ah rammi lungtlin lonak le an cozah duh lonak nih vawleicung thawngpang cahmai a laak ngaite lai.
Ram tampi ah ral a thawh lio ah ram cheukhat ah daihnak tthantar an thlai ve lai. A pakhatnak ah Ramkomh bu Kawlram cu kum 30 leng ramchung ral tuknak a dai i ramkhel biaruahnak i tlaih in a kal lai. Kum 50 hrawng ramchung ral a thomi Colombia zong cozah le tapung kar daihnak an ser khawh luklak cang.

4. Ralzaam le siipuazi 
Ral le siipuazi hi ai pehtlai lengmang. Cu bantuk in ralzam hi a karlak ah kan itenh. Ram chung ral nih ralzaam tamtuk a chuahter i Syria ralzaam hi millions in an chuak cang. Europe le America lu a fahtertu an hong si. 2015 laicer hrawng in a dih lei tiang ralzam kong nih thawngpang cahmai hmun a lak. Kum thar chung zong ah ralzaam an zor lai lo. - Ral ruang lawng ah a si lo. Kan vawleicung khuacaan a tthat ti lo caah ruah a um lo ruang i a rocar caah le ruah a tam tuk ruang i khua ram a hrawh dih ruangah mi tampi umnak le ei awk ngei lo in ralzam dirhmun an chuak lai.

IMF hruaitu Christine Lagarde nih 2016 hi vawleicung siipuazi a kai lai tiah ai ruahchantu hna caah mi a deuhmi kum a si lai, tiah a chim. Zinan man nih leicung ram rum pawl le a hleiin zinan in a rummi ram pawl thin a phanter. Tuluk siipuazi hi USA tluk in a biapimi a si caah 2015 canceo hrawng in an siipuazi a tlaak ngaingai caah 2016 kum thawk tiang ah ruahchannak a um kho rih lo. 2015 kum nakin a ttumchuk deuh ding hmanh phan awk a um cang. Russia le Brazil hi an ttumchuk taktak lai tiah The Economist nih a ttial. Russia hi Ukraine kong i chawleh an phih hnu in a tla tuk i atu tiang a kai kho lo. Brazil tu cu OL an tuah dingmi kong ah le cozah chung ziknawh/eihmuarnak ruang ah a si bik i siipuazi a tla i rian a har cuahmah. - Hi ram lian pawl an siipuazi a tlak paoh ahcun rak tuar cio a si ko.

5. USA president kong
Obama kong cu a si lai lo. 2016 kum chung ah USA president thimnak hi kan ceih ngaingai te lai i Hillary Clinton le Donald Trump hi dah kan ceihbik te hna lai.

6. Chin ram cozah
Ahodah Chin cozah Chairman thar a si lai? Cozah sertu chung in an si lai ti cu a fiang ngaingai. Amah belte a luancia kum 5 chung Chin cozah nakin rian an ttuandeuh lai, ram an tthanchoter deuh lai tiah kan ruah cio. Hote pawl dah minister rian a pek te hna lai, ram le miphun caah partti dang lo in rian a ttuan khomi paoh maw a pek te hna lai, asilo ah nawlngeihnak (power) cu pei a donghnak cu a si cu tiah mah ttaangka hui in a kal te hnga?

Eihmuar le ziknawh hi ram pakhat a hrawktu bik, mipi a hrawktu bik a si. Brazil zong an van ttih tuk lio ah cozah lakah ziknawh a um caah an ttumchuk. Kan cozah nih ram caah dik tein an ttuan a si i media nih ttanhmi ngei lo tein rian an ttuan a si ahcun “a nuam chinchin lai, Lairam”.

Chunttha in mangttha hna u.

Comments