FACEBOOK Hman Iralrin A Herh

Facebook le Social Media a chiat le tthatnak na hngalh ve ko. Nain atu ka ttialmi hi ngandamnak lei hlathlainak a tuahtu hna nih an hmuhmi an chimmi chung in tlawmpal le Laimi facebook kan hmanning ka hmuhning ka von ttialmi a si caah tlawmpal in na caan pe law von rel ve ko. Na sung men lai lo:

Hlathlaitu: Facebook a hmang tukmi nih "Lungthin nuamh lonak" /Depression ngah a fawi.
Ngandamnak/Khuaruahnak lei thiamsang: Mah le mah i zumhnak a zorter



Facebook hi a kan tthathnempinak a tam tuk. Fawite in pakhat le pakhat a kan pehtlaihter khawh, thawng kan i thanh kho. A dang a tthatnak a tampi men lai lo, mah cu lakah Facebook kum 11 chung a luh ahhin a hmangtu hna lungthin-khuaruah zawtnak ngeihnak a chuahpi chin lengmang. Mah bantuk kan khuaruahnak lei i zawtnak a chuah caah Facebook hlathlainak a tuahtu hna le ngandamnak lei thiamsang cheukhat nih cun a si khawh chung in Facebook hi hrial khawh i zuam ko u, tiah ralrinnak an tuah.

Naite tak ah University of Houston, USA nih mi zeidah lungthin nuamh lo zawtnai (khuaruah-zawtnak ti ko sih) a ngei i zeitluk tamdah cu zawtnak cun an ton timi hlaithlainak an tuah tikah Facebook a hmang tamdeuh mi paoh hi lungthin-nuamh lo zawtnak/khuaruah-zawtnak an ngei khun tiah an hmuhmi cu Science Daily ah an ttial.

Mah hi Facebook ruangah a si hrimhrim tinak a si lo tiah hlathlaitu hna nih cun an chim.
- Facebook nih lungthin-nuamh lo zawtnak a chuahter, kan tinak a si hrimhrim lo. Sihmanhsehlaw, Facebook hman tuk (nikhat ah voi 5 leng luh tbk.) le lungthin-nuamh lo zawtnak hi an kut an i tlai i an kal tti tiah hlathlainak a tuahtu lak i aa telmi Mai-Ly Steers nih press ah a chim.

Steers nih hlathlainak an tuahmi chung in an cawnmi phun hnih, zeitiindah Facebook nih minung kan lungthin-khuaruah ngandamnak lei a thlen khawh timi a langhter. Facebook hman ruangah lungthin-nuamh lonak hmelchun(langhnak) hi Nu he Pa he kan ngei kho timi a hmuh.

Social (hawi he aa kom khomi "sinak") tahchun zoh ttinak tungtlang (theory) cu 1950 khan a rak um cang. Mah tungtlang nih a chimmi cu minung hi mah le mah i hngalh kan herh i zeidah kan si timi cuai thlai khawhnak kan herh. Cuti cun mi dang he i tahchun in khawika ah kan um ti kan hngalh lomi kha kan i tah khawh, an ti (a fawinak in lehmi).

Cu tikah atu i Social Media nihhin hawi i tahchunnak kha fawideuh in a chuahter, tiah hlathlaitu nih an ruah.

- Ttih a nungmi pakhat cu, Facebook nih kan hawi a si lo dingmi kan hawi (facebook hawi) kong kha a kan theihter i kanmah he i tahchun din tamdeuh kha a kan pek tthan. Facebook hawikom hna nih zeidah an tar lai, an ttial lai timi kan hngalh khawh lo caah kan thin, kan ruahnak le hngalh duhnak kha kan i sum kho lo, kan tlai kho lo, tiah Steers nih a chim.

- Cu pinah Facebook ahhin mi a tamdeuh pi nih cun an nunnak ah a chiami/ngaihchiatnak an tonmi nakin a tthami le lawmhnak lawngte kha an tar, an pho. Mah cu nih cun mi nunnak le sining kha fakdeuh in a kan ruahter i cu ti atu le atu in kan hmuh tikah kanmah pumpak nunnak ah lungsi lonak, mah le mah i lungtlinh lonak kha a chuahter ee, tiah a chim chap.

Mi cheukhat nih cun Facebook cu an i tthathnem pi khawh ko lai. Social media cu internet line a tthat paoh cun rang tuk in hi tluk a tammi minung hna nih an van tar/pho tikah fawi te in zoh le rel cawk lo in a lang. Mah tikah cun zeidah kan rel lai, kan zoh lai ti thim awk hmanh a har tawn. Cheukhat nih ttih a nungmi, zoh dawh lomi, fih a nungmi tibantuk hna an tar tikah kan i zoh sual i kan huat tuk, kan fih tuk ah cikhat thinhan hna a chuahter khawh. Cu bantuk a uarmi hna nih nihnak le nuamhnak ah an hman khawh tthiam.

Nai hrawng Facebook kan hmanning hi tlawmpal i dinh in kan ruah pah cio ah a ttha kho men. Nungak pawl nih hot tuk le thilpuan tlawmte lawng in hman i thlakmi tar kha zeipi ah an ruat tuk lo, Instagram timi le bang ah an huhmi a tlawmte lawng hna kha an tar ko. Cucu anmah kong (private) a si ko i a poi lo nain Facebook le Instagram a hmangmi hna nih kan tuah awk leng in kan tuahmi cu, mi nunnak (private life) kha a herh lo caan dih tiang in kan kawl kan zoh huam. - A taktak tiah cun kanmah nih kan tuahmi, kan ngeihmi te kha kan hawile nih thei ve hna seh tiah cikhat te hei tar le hei ttial khi a rak za ngai. Cun a caan ah hawikom he i chawnh khi a za tuk, tiah hi kong a ngiathlaitu thiamsang hna nih ruahnak an kan cheuh.

Social Media ah ca kan ttialmi tete zong biafang dawh lo deuh, mi lung a la kho mi bia hna hman kan hon hmang. Nu pawl zong an i ralrin lo tikah mi dang nih an hmanthlak pawl lak in a herh lo tiang tuah duhnak le tuahnak a chuahter. A rauh hlan ah Lainu tampi (atu zong) khuaruah leiah a dam lomi an karh kho ngai. Private life a upat lomi an tampi ve tihi philh lo a hau. - Kan hnu ah Zomi kan far pakhat cu Kala pa he an ih lio le an len lio hmanthlak kha Zomi lila nih Kala pa facebook in an lak i zapi theih in an tar (Zomi min chiatter tu, Kala pa nih mah tihin a tuah ko hih,) an ti. Mah kha a herh lem lomi thil a si ko. A nunnak i lak hmanh duh tiang in a tuar lai, hohmanh nih ttuanvo an la kho lai lo.

Cun, CYOUSA miss zuam ding ah USA i State pakhat Lainu a cu Pa min (John Smith) in nu hmanthlak aa tarmi pa nih a cawngia, a fak i a hmanthlak he tihin a ttial. ".... Ka VEI a duhmi cu kan dangh hna lai." ti a si. A fak maw a si, a mual dah a phoh? "Na VEI" ti tikah hin Laimi kan holh le kan i capo le kan i pamh ah zeidah "VEI" kan ti chan? Khuaruah ding tampi a um cang.

Hlathlaitu hna le siibawi te nih an chimmi cu "A ngaihchiami kha Facebook a hman tuk tikah a ngaihchia chinchin" ti a si. A cung ah a ruang aa tial. Kanmah cio kha i ruat ko hna usih, an chimmi a hman le hman lo, zeitindah facebook kan hman ah kan lungthin a um, khua kan ruah?

Na Siaherh mi an um cun kua chin ve hna, rel ve hna seh. 

Chirhchan: VG/Facecbook NewsRoom