Nihin kan vawlei ah Tuluk cu chawlehnak lei in a tthangchobik a si i ramkip ah a rammi chuahnak nawl, cacawnnak nawl le chawlehnak a onh ko nain 1989 june 4. i Beijing khualaicer, Tiananmen Square i a rak cangmi kong zapi hngan i chimceih cu onh a si rih lo. Mah cu a si caah an ram chung i sianghleirun kaimi 100 ah 15 lawng nih fiangte in mah hi kong hi an theih cang. Cu bantuk in ca a rel kho ve lomi miphun dang zong nih kan thei ve hlei ti lo, nain minung a thong deng an rak thihnak hmun le an thihhnawhmi tuanbia cu zungzal in a hmun ko lai dah.
Tuluk ram cu communist ruahnak le party pakhat lawng uknak in nihin tiang cozah nih an kalpi. Commnunist bantuk a rak simi Kawlram cu rammi nih philh khawh lo ding democracy lam zawh ding in mipi an rak au hmasa. 1988 i Kawlram siangngakchia buainak nih a duhmi cu democracy a rak si. Democracy cu siangingakchia a cawmtu nu le pa zong nih an rak uh ve i rammi nih an rak dirpi ko hna. Asinain ralkap thazaang in rammi hna cu sa thah in an rak thah hna i sattil kawmkanh in an rak kanh hna. A hmai kum 1989 ah Tuluk ram i siangngakchia pawl zong Kawlram i sianghleirun kaimi bantuk in harnak an rak ton caah le minung covo a rak tlawm tuk caah april 15 in lamzawh buaihram an rak thawk ve.
June 4. hi cu buainak a dih i Tuluk ralkap nih fektthup in an tlaih khawh ni democracy duhnak an au a dongh ni a si bantuk in an philh khawh lo bikmi zong a si. Beijing ah thla khat le zarh 3 deng an buai hnu lawng ah Tuluk ram i khuapi dangdang ah cu buainak cu karh a rak i thawk an ti. Kum 25 a tlinnak a si caah thawngpang kip mah kong hi rel le hmuh khawh a hon si lai. Zeiruang ahdah mah ni theng hi an philh khawh lo tiah cun Tuluk cozah nih siangngakchia le cu ti democracy duh ah a aumi hna a von bawmtu rammi hna kha thah khawh chung thah ding in Tank 59 le ralkap thongkul leng cu Beijing ah a rak luhpi hna.
Unknown Rebel
Hmanthlak le video i nan hmuh bantuk in Tank 50 hrawng le ralkap thongkul leng thazang in siangngakchia le rammi cu rialdih awk ah Mao a thih hnu a chawngtu pa nih a thlah ko hna. An khualipi Beijing laicer i minung an kah cuahmah hna bu in "Tank Man" ti lawng in theihmi "Unknown Rebel" ti zong ah a min theih lomi Tank a khamtu pa kha tiin theih colh a simi pa cu a kut hnih in cutcut-aih ai put i Tank hmai ah a va dir. Cu pa cu a min an theih lo cu um rih seh, mah ni ah an tlaih in zeitindah a nunnak a si thai timi nihin tiang theih a si ti lo. Micheu nih a nung rih ko, an ti i mi tamdeuh nih mah ni ah khan an thah ko lai, an ti ve.
"Tank Man" nih thisen a luangmi zalam cung i thisen he buahcih in a ril cuahmah tank a va khamnak nih le cozah tthat lo ruang i rammi nunharnak le zalonnak a um lomi ruang ah a aumi siangngakcia le palhnak a ngei lomi rammi tampi an thihnak nih Tuluk ram cu a rak thleng hlei lo. Sihmanhsehlaw Tank Man cu kum zabu 20 chung i mi a hip khobikmi 100 lakah Time Magazine nih a telh diam. Rammi mi sasawh hna caah cu kan hngalh lomi pa cu mi ralttha si hmelchunhnak caah a rak i cang.
Mah cu ni, jun 5 a cangmi cu Jan Wong timi journalist nih hotel pakhat chung in a rak zoh i Heroes cauk chung ah a chimmi cu tihin an ttial, "Tank pawl an ra i a hmaibik tank cu mah pa nih a zuan hnawh i a kham. Tank nih a hrial, keh-orh in a kham chih ve. Cuti voi tam nawn an tuah hnu ah tank cu a seh an thah caah a va kai hnawh i bia an i ruah mi khi a lo. Cu hnu tlawmpal ah a ttum i tank zong cu a seh an on tthan i mah pa nih cun a kham tthan hna,..." A hnu i an biaruah a si lai tiah an ruahmi, Tank Man nih a chimmi cu; "Ziah kahin nan rat? Thil ttha si lo in ngaihchiatnak lawng nan chuahpi." Cu tlawmpal tthiam ah lamkam in mi pahnih nih an rawt i zeitin a um ti cu hngalh thai a si ti lo. A hmai kum i Tuluk president thar Jiang Zemin nih cun mah pa kha kan that hrimrhim lo ee, a rak ti.
"Unknown Rebel" timi pa hi TIME tiang nih a rak theih tikah 1989 an rak buainak hmelchun le philh khawh lobikmi ah a cang lan. Cu ti a si ah mah hi siangngakchia le rammi rialdih awk tiang in nawl a rak chuahtu cu ahodah a si? Communist party cu a si ko nain a lubik minung, le nawl petu, amah he a lung ai khatmi hruaitu an um.
Zungzal caah Communist
Tuluk ram i communist ruahnak tthawng taktak in thlaici a tu tatu le an khamtu Mao Zedong cu 1976 ah a thi i France ram ah ca a rak cawngmi Deng Xiaoping cu president/chairman a rak kai. 1920 kum in France ah ca a rak cawng i mah ti cun communist ruahnak cu a rak i hrawt. Ralkap bawi a si hnu ah Japan ral le ramchung ral lio ah politik hruaitu ah a rak itel i an party general secretary khawh in vice-primeminister a rak ttuan i Mao a thih in a chawn kha a si. Amah hi capitalism a duhtu a si, chawlehnak lei ruahnak thlen a tim tiah an rak purhdah i an sawiselmi pa zong a si i Mao sinah voi hnih tiang a rak kun, fianhnak a rak tuah. A kong kahin rel chap te.
Siangngakchia nih lamzawh in an aunak a thawknak tak hi an cozah le chawlehnak ah eihmurnak-ziknawh a rak tamtukmi an duh lonak langhternak in a rak i thawk. Cu lak i a har tukmi siangngakchia an rak um rih tikah ah ti a rak i peh cu a si. Hi lamzawh buainak cu palek le rian ngeitu cheukhat nih rak kham le tawlrel khawh tukmi a rak si, i atu ah mit-khutternak an hmanmi (tears-gas?) khi rak hman ahcun caan rau lo te ah an rak daihter khawhmi a si ee, tiah hi Asia kong a theimi pawl nih an rak chim. Asinain ziah Tank le kha vialte ralkap an rak hman hnga?
Mah ti hriamnam le ralkap he an rak luhhnawh hnami cu nawlngeihnak hmang in rammi khi ttihnak, thinphannak rak pek duh ah a si bik. Beijing bantuk in hmun dang 30 ah democracy caah a rak aumi hna tlirhkhonhnak le biaceihnak caah an hmanmi a rak si, tiah «The Specter of June Fourth» timi ttialtu Perry Link, professor at Princeton Uni. nih a ttialmi NRK nih a leh chinmi chung in hmuh khawh a si. Mah cu hnu i rammi sin an biacah cu; A ri kan rinmi chungah hin um ko uh, cuti si lo ahcun,.. mahti (tank le ralkap thazang hma) tuah hi hmakal ngai. An rak i timhmi taktak cu communist party lawng hi Tuluk ram ah um seh, tthawng seh law hmun seh ti a si ko. An hlawh a tling bak ve!!!
Mao cu Tuluk nih an uar tukmi a si bantuk in communist uknak tang zong ah Tuluk ram hi tthanchoter le nuamte le daite in um khawh a si ko timi cu an miphun tampi nih an rak ruah ko. Cuti siangngakchia buai hnu Tiananmen Square thil cang an hmuh le an theih tikah an mitthlam in an rak suaimi communist hruainak tang i Tuluk ram cu a rak kaang ee, tiah tuanbia thiam hna nih an chim.
Kum 25 a hong rau i cu an mitthlam an rak suaimi bantuk deng in chawlehnak lei ah a tthangchomi ram le cathiam le minthang an chuak ko nain an ram cu covo kong ah zeihmanh thlennak a um kho lo. Fa khat ngeih ding timi pawlasi, thih-sualphawtnak hna le biaknak zalon lonak tibantuk in a khat ko rih. An ram le an ngeihchiah cungah communist an si bantuk in nawl an ngei kho hlei lo pinah a dikmi biaceihnak an hmuh kho lo. Siangngakchia nih an rak domi eihmur le ziknawhnak zong a tam i an thianh len zong ah a tam tuk rih ko.
Democracy kong le june 4. 1989 ah a rak cangmi kong cu nihin tiang cozah nih chim le rel an khap peng ko rih. Cu bantuk in mah lio i a rak thimi hna philh lonak caah zeihmanh an tuah piak hna lo. Cu ni, kum 25 a tlinnak zong tuah an i tim lo i an i theihter lo. Asinain democracy, zalonnak le minung covo a upat i a hlamtu hna nih cun an lungchung te in an rak theihpi hna lai. Thawngpangca le Tv kip ah "Tank man" na ti lai maw "Unknown Rebel" na ti la dek, paralttha a min hngalh lomi pa hmanthlak cu a khat ko lai.
Hong Kong hi British ukmi a rak si rih caah cu lio i Tuluk cozah nih tlaih le thah a rak timhmi siangngakchia le mipi tampi cu Hong Kong ah an rak lut manh. Hong Kong zong in an va luh hnawh hna i an rak bawmh hna. Cu tiin Hong Kong in nitlak lei ah an rak i tthial hna i atu ahcun US ah tamdeuh an um. Cu lio hruaitu hna zong kum 40-50 hrawng an si ve rih hna. An ram kong an ruah ah zei khi maw an lawh ve tawn hnga. Kum 25 tlin ni an biachim tete zong ngaih le rel khawh ahcun a ttha tuk hnga mu.
Note: Ih lai ah ka tialmi si, ka rel tthan ti lo. Zangfahnak in ka blog cabia nan lak tikah link pek chih philh hlah u. Hmanthlak hi link ka pekmi pawl chung ta lakmi a si, wikipedia.
Timelines CNN nih a ttialmi Update zoh khawh a si.
Comments
Post a Comment