Ram le Miphun Leirawitu Lianbik


Leirawi timi hi a phunphun a um. Pumpak hlawk nak ding ah rianttuan tti hawi, ram asiloah miphun a leirawitu an um. An dirpimi thil, politik dirnak le ruahning ruangah hawi an leirawi ve. Cheu khat nih leirawinak an tuah tikah minung tampi nunnak a liam, asilo hmanh ah thisen a luang. Cheukhat cu miphun le ram tiang miphun dang sinah an pek tawn. Leirawinak hi careltu nih a tthat le tthat lo cu lungkil ah i chiah ko hna usih.

Kan miphun chung zong ah a min leirawinak timi hi a rak um len ko. Dothlennak an tuahnak chung zong ah kan miphun i leirawinak tete a rak um ko. Miphun caah maw a si, pumpak hlawk nak caah dah an rak i leirawi ti cu kan thei kho theng ti lai lo. Asinain tutan cu kanmah kong si loin ralpi pahnihnak hnu ah leirawinak lianbik a tuahtu pa kong kan rel lai.

British pawl nih cun leirawitu lianbik "The greatest traitor" an timi a si i a min cu George Blake a si. Cu leirawinak a rak tuah lio ah nitlak ram sungthoh (agent) 400 a rak pe hna i minung 42 an rak thah hna, cu thisen ai nehmi a si. Cold War lio a rak si.

Atu hi kum 93 chung a lut i Russia khualipi Moscow he ai hlat lonak khuate pakhat ah khua a sa ko rih. A min belte Georgij Ivanovitsj tiah ai thlen i pensen a la cang. Tthiangtthun rangte ai tlaih i a mit tthat ti lo caah lamhla ai chawk kho ti lo. Sihmanhselaw a thluak tu cu a ttha tuk rih, tiah amah a va tongtu Vimenn Mekazin nih a tial. Cu pa kong media ah a lar lio si caah ka von tial.

Ai toidor ngaimi a si i holh phun tampi nal ngai in a thiammi pa a si. A min taktak cu George Behar a si le Netherlands i Rotterdam timi khua ah november, 1922 ah a rak chuak. Asinain ralpi pahnihnak a dih hnu ah United Kingdom ah a rak phan i a min ai thlen caah nitlak ram pawl nih cun George Blake tiin an theih bik.


UK a phan i British Secret Intelligence Service (SIS) ah kum hra leng a rak ttuan. Culio i SIS ah a ttuanmi hna lakah zumhtlak bik a si tiah rak ruahmi pa a si i anmah phu ah min ngei a rak si. Sihmanhsehlaw a taktak ah cun amah hi double-agent a rak si diam.

Mah cu dirhmun cun nitlak ram (US, UK le an hawile) pawl i biapi thlithup kha Soviet Union a rak pek peng. Cu vialte cu CIA le SIS nih 1956 ah an sermi Berlin in Soviet kalnak leitang lam in a rak kuat tawn hna. Cu tikah an biathli le timh tuahnak an ngeih mi vialte kha an tuah hlan in Soviet Union nih an rak theih piak peng hna.

Sungthoh an si tikah Soviet ram chung a lutmi SIS le CIA an rak tampi i cu hna pawl cu a rak phuan hna. A ttuan tti hawi minung 400 a phuan hna i 42 cu Soviet Union nih an thah hna. Cucaah british pawl caah cun huatbikmi le fih a nungbik mi pa a rak si. Soviet Union caah cun pasal ttha a si peng rih ko i tulio Russia president Putin zong nih 2007 ah khan minthatnak a rak pek.

Thil ttha lo cu ai thup kho thai lo. 1961 ah an rak ripawt caah an tlaih i kum 42 chung thong thlak ding in bia an ceih. Amah ruang i a thimi agent 42 caah kum 1, nunnak pakhat in an liamter. UK ahhin cu chan lio ah zeibantuk mithat le sualnak a tuahmi hmanh kum 14 lawng thongthlak ding timi british upadi cu leicung i huat a tlaibik mi pa caah an rak i nenhter lo. An duhnak bik cu George hi thonginn ah thi beh seh, lam cung ah hmuh kan duh ti lo ti kha a rak si bik.

UK ah a tthabik timi thonginn Wormwood Scrubs timi ah an rak thlak, zaam kho hlah seh tiah a si. George Blake caah zeihmanh a si kho lomi a rak um rua lo, thonginn chung ah a rak um ciami pathum kha a rak komh hna. Cu hna lak i pakhat cu George nih a dirpimi communist ruahnak ah a rak pil, a dang pahnih nih cun a minung sinak hrim kha an rak uar i an rak upat. Cu pathum cu thonginn leng ah pehtlaihnak a ngeimi an rak si. (cawngia tang ah rel chap)

George cu 1966 ah a zam. Thonginn i thlalangawng kha a khangh i meter 20 hrawng a sangmi in a zuang, i a kerek a rak kiak. Asinain leng in a bawmtu hna nih hri an chanh i an dawh, cu hnu ah kuang chung ah an senh i DDR (German Democratic Republic) lei ah mawttaw in an rak tlikpi. Cu ti cun Soviet Union ah an rak kuat khawh.

Nitlak ram pawl nih an huat tuk caah zapi nih a umnak an rak thei lo. Caan saupi a rauh hnu kum 90 a tlin kum 2012 ah George cu Russia tadinca Rossiiskaya Gazete nih intervio an rak tuah. Intervio hi fawite in a rak pe duh hna lo. Cu intervio i biapi bik in a chimmi cu kha a rak tuahmi kha chirnak pakhat hmanh a ngeih lo kong a si. "Mi lunglawm ka si. Ka van a ttha, ka van a ttha tuk hringhran" tiah a chim.

George lawng hi SIS ah rian a rak ttuanmi hna lakah a nungmi a si cang. Soviet a phak hnu kum 2 ah a rak tthitmi Ida he nihin tiang an um i an fapa kum 40 nih a umpi hna.

SIS agent pakhat nih politics ideology ruangah UK a leirawi tiin ruah piak a si, nain amah nih cun leirawitu ka si lo, tiah fek tein a chim peng. UK ah a chuak mi a si lo pinah Netherlands miphun a si ruang ah british ka si tiah a rak i ruat bal lo, i ka si a rak i ti bal lo. Na ram zong a si lo i zeihmanh tlaihchannak na ngeih lomi ram le miphun kha na leirawi kho lo, timi a dirpi.

George Blake kong tlawmpal in zoh ta rih sih. A nu hi Netherlands a si i protestant a si. A pa cu Egyptian-Jewish a si. UK a rak kal hlan ralpi pahnihnak lio ah Netherlands caah ral a rak tu. UK a phak tikah M16/SIS ah an lut colh i 1948 ah khan Seoul i a ummi british embassy ah rian an rak khinh. A rian cu Korea ah sungthoh phu ser le pehtlaihnak lam ser kha a rak si.

Seoul a va phak thla tlawmpal ah a si, july 24, 1950 ah khan chaklei korea nih Seoul cu an rak lak khawh. George cu an tlaih chih ve caah kum thum chung chaklei korea tang ah thong a rak tla. Mah cu kum thum chung chak-korea sinah a um tikah a khuaruah tampi a rak i thleng. Cu hlan tein communist hi a pa nih Egypt ah kum 14 a si lo i a rak tlawnter lio ah a rak uar cang, i atu chak-korea sin a um tikah cun commnunist ah a rak i cang.

2012 i Rossiiskaya Gazeta nih intervio an tuah lio ah tihin a chim:
- American vanlawng tampi nih korea khuate pawl cung in bomb tamtuk an thlak i an rak khangh dihmi ka hmuh tikah ka ruahnak a rak thlen dih. Thonginn chung ah ka rak um i mah cu bomb pawl nih khen khawhmi ka rak si ve. Mah cu ah cun ka thi ko hnga, asinain mah cu a biapi bik a rak si lo. Zeihmanh a rak thei lomi ngakchia, le nu vialte, cun khawika ah kan i dor lai ti a thei lomi tar vialte ka ruah hna tikah cu nakin a biapimi a um lo. Mah cu tikah a tthawngmi (super power) ram lei ttang in thazang a ngei lomi bomb in nawn cu ka ning a rak zak tuk hringhran.

A ttannak lei hi an dik lo ning a rak i fiang i communist ruahnak hi teinak a hmuh i hmai a nor khawh ahcun minung caah a tthadeuhmi vawlei a chuak lai ti ah a rak ruah. Kum thum chung korea-thong a tlak lio ah Marx cauk pawl a rak rel dih, i mah cu nih ai thlennak a rak bawmh. Nihin tiang hi communist a si beh.

Nitlak ram pawl i mi ram cung ah hriamnam hmang in nawl an ngeihmi hi a rak huat tuk. "American dream" timi zong a fih beh, aruang cu minung nih anmah miaknak caah midang kha duhtawk in an rak hman hna a ti. Marx a rel ve hrat cu Capitalism a hua, i zei paoh hi a dik ning tein i tthen awk a si, ti a rak dirpi. Asinain 1953 i Korea-thong in a chuah lio ah hi kong hi a rak chim lo, a rak i chiah ziar.

1955 ah UK ah a kir tthan i "hero" don in an rak don. Cun Berlin ah an rak kuat i SIS agent a ttuan, i a rian cu Soviet Union caah double-agent pawl kawl le hrawh a si. Khatlei in amah tu a rak si ai. Mah cu tan thawk cun Soviet nih a ngeihmi KGB he pehtlaihnak a ngei i british le american biathli vialte a rak pek hna.

A cung i kan chim bantuk in kum 10 deng SIS a ttuan chung ah a ttuan tti hawi british agent 400 an min a phuan i SIS rianttuannak cu a rak pur hrulh. Information a rak pekmi hna a tam tuk ah a chim cawk lo, i chim lo lawlaw in a um, ti a si.

1961 ah khan Soviet caah agent a rak ttuanmi Michael Goleniewski timi Poland pa nih CIA sin ah George cu a rak phuan. Michael hi Triple-agent a rak si, Poland, Soviet le CIA caah a rak ttuan. George cu Libanon in a kir ni London a phak ah an rak tlaih.

Soviet ah a zam caah a nupi british nu le a fale pathum cu a tthen hna. A nun chung ah iphuhrunnak le chirnak a ngeihmi cu a nupi kha ttha tein a rak umpi lomi hi a si. A fale pathum tu cu caan saupi a rauh hnu ah pehtlaihnak a tuah khawh hna i kum 90 a tlinni ah chuahni lawmhnak an rak hmanpi.

NBC News nih 1991 ah intervio an rak tuah i a chimmi cu, amah ruang i a thimi agent 42 cungah a lung ttha lo tuk nain anmah nakin a biapi deuhmi thil caah a thih tiang a ttuan ding kong a si. Cu bantuk in 92 a si tiang zong ah Marxist a si peng. Communist a tlau chin lengmang nain a ttha tuk ko, a ti peng rih. A system tthat lo bia a si lo, minung hi kan der tuk caah a si a ti.

- Mi ngiatu/agent ka rak si cu ziah an ka sawi? Leicung cozah vialte nih mi dang kong theih cu an duh dih ko lo maw? Mingiat cu thil ttha a si. Pakhat le pakhat kong i theih khawh a si i Cold War ah a rak cang ding thil tamtuk a rak khamtu a si, tiah a rak chim.
----------------
Laica chuak rel tawnmi nih cun Thinthang Mekazin ah nan rel cia a si kho men.
Ref: Vimenn Magasin (oct. 2013), The Greatest Traitor, The Secret Live of Agent George Blake by Roger Hermiston (summary/reviews), Wikipedia.
Foto: Telegraph

Comments