Sianginn le Cawnnak Thapek Ko Lo Ahcun

Nai tan Christmas le kum thar khar i khua ka tlun lio ah kan unau rual in bia kan rak i ruah. Catang sang a limmi kan um rih lo nain sianginn kai lo i degree pakhat tel lak lo ahcun hmailei nunnak caah a fawi lai lo tiah ruahnak kan fun. Kum thar kan hman tti hna hnu ah kan sianginn kainak hmun ah kan unau rual in kan kir tthan. Kan i ton tthan hna tikah kan muisam a vai thlen te lo hmanh ah kan ruahnak, kan sining le dirhmun cu ai thleng te ko lai, tiah Norway i kum 8 a um cangmi Tuluk ka hawipa nih a ka chimh.

Cu bantuk cu a si, thlennak ding caah fimnak a herh. Aruang cu a fim lomi nih a sining aa hngal lo i thlen a herh a thei kho lo, i thlen ka herh ti aa theimi a fimmi zong nih cawnnak a ngeih lo ahcun zeitin kai thlen lai ti a hngal kho lo. Cucaah pei leicung minthang mifim a simi Mandela, Melcom X le Suu Kyi lila nih cun Laimi cu "nan fim hmasa a herh, silolah fimcawnnak hi fakpi in tha nan pek a herh." an ti khi a si cu. 

Melcom X nih "Fim cawnnak cu thaizing caah passport a si." a ti i Mandela nih "Fimthiamnak cu vawleipi thlennak caah a tthawngbikmi hriamnam a si." a ti ve.

Kum thar zarh ah kum thar kuttlaih tiin ca tawite ka ttial i 2014 chung siseh a ralaimi kum pawl ah Norway le Europe ah sipuazi tthatlei silo in tlaklei a panh chin lengmang timi tlawmte ka ttial. Europe lawng ah a si lai lo, America lei zong atu nak hin tthat lei a panh ti lai lo tiah mi tampi nih chimchungnak an ngeih. 2007 dihlei ah fak tukin sipuazi tlaknak a rak um tikah company an sung i rianttuan tampi rian lo in an rak um. Cu hna lakah sianginn a rak kai lomi, highschool tiang lawng a kaimi degree a ngei lomi pawl kha chuah hmasa le riandinhter tambik an rak si. 

Mah cucu nihin i Europe le America um Laimi hna nih kan ifiang taktak kho rih lo. Europe le America ah Laimi kan phak hi a caan tawite rih nain sipuazi tlak kan iton i harnak tampi kan tong. America zong a luancia kum 10 hlan bantuk in zeipaoh a si khawhnak (land of apportunity) timi a si ti lonak a lang chin lengmang. Culio ah mirum an tam, fimthiamnak a san tikah minung hi an nunkhua a sau chin lengmang hna i an ngan zong a dam hna. An pensen lak a tlai hna tikah rian a tlawm chin lengmang ve i a ummi hnihkhat zong cu catang ngei le cawnnak sang ngei pawl nih an i zuamcawhnak cang. 

Sianginn kan kai zong ah kan umnak ram miphun hna he irual in kan si kho lo a timi an um. Mah cu ruangah sianginn kai lo cu a poi tuk. Nitlaklei miphun nih an cawnmi he aa pehtlaimi rian lawng kha ttuan an duh caah a tomtom in rian an hngak, nain rian dang pakhat khat ah rian hmu kho an rak si. Cu rian dang zong cu rian-sok ciocio ah a kai/cawnmi a si lo hmanh ah sianginn kai lomi nakin a caah a lam tamdeuh. Cucaah sianginn kai i degree pakhat khat lak cu zungzal caah a si. 

Rian cu zeibantuk paoh an ttuan ko lai. Asinain a ralaimi thla 5, kum khat le kum 5 ah rian le company dih kho a si. Ngeihchiah dih khawh a si. Technology a san chin lengmang caah le fimthiamnak a san chin lengmang caah chan thar nih a chuahpimi thilri pawl nih mi tampi cu rian a dinhter khawh fawn hna. Computer a chuahka ah mi tampi cu rian in an rak idin, a siloah cawnnak an rak thawk tthan bantuk kha a si lai. Cu tikah atu hmanh i a huam lomi cu zeitindah kan um cio te hna lai. 

Bill Gates cu leicung ah a rumbik a si. 2013 dih lei ah Norway a rak tlawng i University of Oslo ah biachimnak le biaruahnak a rak ngei. Culio ah ngakchia kum 12 pa nih "Nihin ah na neihchiah (billion 60 hrawng) hi rawk/tlaudih ko sehlaw, zeidah thaizing ah na tuah lai? tiah a hal i khaan chung cu "umm" ti thawng a rak chuak. Bill Gates nih "Mah kutke tein dir khawhnak ding ah cawnpiak le zohkhenhmi (nu  le pa nih) ka si, i cu ti mah tein dir khawhnak ding caah catang sang a ngeimi ka si." tiah a leh. "Amah tu cu hi vialte mifim hlaihlaitu le rianttuan tti hawi pawl rian a pe khotu ka si ti lai lo caah a ka deuh tuk ko hnga." tiah a rak peh. 

Careltu hawi dawt hna, Bill Gates nih fiang tuk in a kan chimh. Nihin i kan rian hi a dih kho, kan boss a thi kho i sunghzatlak a hmu kho. Atu kan phaisa hi a dih kho i kan sung kho, i atu kan dawr le kan chawlehnak hi sunghzatlak a phan kho. Asinain fimcawnnak le catang cu na nunchung a hmun lai. Thaizing, hmai kum le hmailei caah nai khon khawh bikmi le a hram na sih (invest) khawhmi cu fimcawnnak hi a si. Nangmah na cawn khawh ti lo hmanh ah na fale asiloah na naule cu an ti khawh tawk sianginn le cawnnak lei ah tha pe sawh ko hna.

Amah balte, nu le pa siseh kan pawngkam nih sianginn an kai tiin ruahchannak (expectations) tamtuk kan ngeih piak tawn hna. Fimcawng mi cu hmailei kan iruahchannak an si tak ko nain minung an si ve caah le ruahnak a ngei vemi an si caah thlacam piak le thapek zia tu kan thiam hna a herh bik ko rua. Sianginn a kaimi hna zong nih hawi tluk kan si lo hmanh ah kan cawnmi ca tei ding i zuam ding sehchih in nor ko hna usih.