Lairam I Kan Miphun Ni Hman Kha Ka Ngai

Thingthang Mekazin

March 2013 ah kuatmi.

National Day timi cu ram pakhat, miphun pakhat nih an i hrawm i an ulh, an lawmhmi ni khi a si. Cu bantuk ni cu, a phunphun a um kho i National Day an hman ni a tamdeuh cu ram/miphun dang nih an pen hna i luatnak an hmuh I mah tein i uknak an hmuh ni, siangpahrang uknak an hlaawt ni, ram khat miphun khat an ser ni tibantuk khi a tam khun. Asinain National Day ni a ngei lomi hi an um ve.

Ram pakhat chung i miphun pakhat nih an i hrawm khawhmi ulh le lawmh ni khi a tampi nain "National Day" tiin min an pekmi cu ni khat lawng a si. Cuti ti tikah a dang an i hrawm khawhmi ni kha National Day a si lo tinak a si lo, tthen nan van thiam la. Aruang cu Laitlang ah Tho puai hna khi miphun pakhat nih kan ulhmi ni a si. Nain Miphun Pi Ni kan ti bal lo. Politics he ai pehtlaimi ni deuhdeuh khi Miphun Pi Ni ti cu a si bik ko, cucu National Day an tuahmi cio mi zoh in ai theimi a si.

USA hna ah Independence Day an ngei nain "National Day" rim a nam rua lo, USA National Day an hei ti lo. Burma zong ah Burma/Myanmar National Day a um rua lo (dec 8 khi anmah Bama/kawl National Day a si, kan i hrawm lo.) i UK zong ah Queen chuahni hei ti le St Georges Day heiti,.. bantuk khi a si i cu bantuk ram cu an tampi. "National" timi rim a nammi National Day a tuahmi ram hi vawleicung ram vialte chung in 60% hrawng lawng an um tiah ka rak rel bal.

Cu lio ah kan nih Laimi hi "Ram uk bawi, uknak cu siangpahrang uknak bantuk a si ai" tiah an rak hrawh i zauk phung in kan i uk cang lai tiah Laimi ram uk bawi tel in upa thong nga hrawng nih hnatlak le fehternak an rak ngeih ni February 20 kha Chin National Day tiin kan hman lengmang i atu hi avoi 65nk kan hman a si cang. Mah hihi Lairam i a ummi a sifakmi, a rummi, a bawi he bawi lo he kan i rual dih i kanmah ram mipi duh ning in iuknak a chuah ni a si, Lai thisa a ngeimi le Lairam ah a laihri ai tenmi paoh kan itluk, kan ikhah le kan chuahkehnak in kan ngeihmi covo kan hmuh ni a si caah miphun ning piin hman khawhmi ni a si i cucu National Day kan timi a thlum khunnak a si.

Cucaah hi kan National Day hi zei miphun sin le ram hmanh ah zahpi awk a si lo.

Chin National Day kan tuahning balte kum khat kum khat in ai dang kho. Kum 10 leng Lairam phak ti lo a si tikah zeitindah an tuah cang ti cu ka thei lo. Asinain mi ram i kan um bu ah hi feb 20 cu philh lo in kan tuah lengmang ve rih. Lairam lio bantuk cu a si kho ti lo. Lairam ah khan cun, February 20 thengte ah kan rak tuah kho. Zung khar piak tak a rak si lo nain tangkua tang cu caminpuai kan phit dih zarh tibantuk a rak itong kho le a rak ining. Hmailei ah cun zungkhar ni a si kho lai i kan sining dihlak in kan lawmh in kan tuah te ding khi a si ko. Cu hlan zong ah khualam zawh in Chin National Day cu rak lawmh a si ko.

Khua lam zawh in farhnah he Chin National Day rak lawmh le rak au kha ka hngakchiat lio a si nain ka lungthin phundang pi in a rak umter. Ram hla sak thawng, khuang le saki tum thawng nih ka lung a rak turter, laihla vuarh nih ka arsam a rak linter. Cucu nih Laimi ka sinak, miphun le ram tlaihchannak keimah hngalh lo le nan hngalh lo kar in ka thi le thlik ah rian a rak ttuan. Mah hi ka ram, ka dawtmi ram a si timi hi semmawng lungthin le thisa ah a rak isem, a rak ithawk.

Pawcawm kawlhawl ah siseh kan ram i zalong in kawlhawl a har caah le zanglong tein kan ram ah kan um khawh lo caah ram kip ah Laimi a ummi kan tam cang. Kum a liam i a hung fiangmi cu Laimi tampi hi Lairam ah kan kir ti lai lo, ti a si ko. A tlung ding zong, khuasak ah an tlung ti lai lo, chaw an leh lo si le a caan te ah Lairam hung tlun i hela huala hrawng, parathlei i tikuang hrawh dih, ram vaih i saram nawn le thingram cil a tam lai. Lairam nan hrawh tuk eh tiah a lang in a van in titu hna pawl ko hi an zual te kho men. Cheukhat an ra te lai, tthanchonak tuah pah ramdang nun chimh pah in zei le zeidek an nawnnok te kho men. Cu vialte cu a si tak sual lai ti ka phang. Nain a fiang, Lairam ah khuasa ding in kan hung kir ti lai lo, 90% cu.

Cucaah mi ram i kan pem tikah ram cu chuah tak hmanh usih law, Laimi kan tlau lo nak dingah kan nunphung, ca le holh hi atu tein hopaoh nih caan pek in kilven an i zuam. Cu lio i a biapi tukmi cu Chin National Day tuah hi a si. Keimah kong ka chim cang bang, Feb 20 ni lawmh ruangah ram dang um fanaule nih Laimi dawtnak an ngei kho deuh hrimhrim lai. Lairam tu cu an tlawn lo cun an hmu ti lai lo i dawt awk an thei ti lai lo. Ram rawh hi miphun tlau le rawh a si lo, thinlung ah Laimi sinak um ti lo hi a sibik caah Laimi an si an iphilh lo ding caah hi ni cu tuah peng kan hau ve.

Senri 2012 chuak i Norway pastor nih intervio ah a leh bantuk khan, kan um umnak mi ram ah Lairam kan ser kho lo. Kan ram a si lo tikah Feb 20 hi zung le sianginn ikhar in lawmh le tuah awk a ttha ve lo. Zanlei lawi hnu khuasik mui lak ah ituai kha tha a ba kan chei cio lo caah Feb 20 he ai naihbik ni zarhte lengmang ah kan tuah. A ni ah tuah lo cu tiah a holh tammi, a zaimi an tam. Cu pawl cu feb 20 khi zarhte a tlak caan zong ah mui ai langh lo tu ko an si. Mi ram ah cun a si thiamning in kan um a hau ko cang, ti ah ilungsak hau in ka ruah.

Kum thar a chuah cun mah le umnak hmun cio in kan National Day caah cawlcangh le khuakhan cio a si. Mino hna hrihhawhnak in Lailam a thiammi sawm in lam cawn, hla cawn le ram hla sak a si. January le February ah kan iton a tam khun tikah kan kar ah dawtnak le laimi kan sinak kan ihmu hna. A ngaite tiah Lairam um mino tluk deng in mi ram um Laimi hi lai lam le hla kan thiam lai dakaw, mah cu a ttha tuk ko lo maw? Laithil khi tluk a rit le a hruk harmi nuam tein an ituah i heh tiah Laimi kan sinak an cawisan mi hmuh tikah Lairam i a tthangmi nih cun Lairam kan ngai ko. Feb 20 cu sianginn kai ni a si caah cu vialte mino nih sianginn khar in caan an pe theng lai lo, i a chuak khomi mino hmanh kan i nuam phah lai lo. Nuamh ti tikah hin, National Day tuah cu lawmh a si caah nuamh hi a biapi, a muru a si.

Mi ram a si caah kan duhning cun kan tuah kho lo nain hi tluk in kan miphun le holh kilvennak a hrampi a simi, ahlei in Laimi kan sinak a kan theihter tthan lengmang mi ni a si caah a ni theng lo zong ah kan lawmh ko lai, tiah ram chung um unau hna nih a ruahzia tu van kan thiam ko sawh u mu, kan ram a si lo cu teh.

Amah belte ram dang um nan unau hna nih Chin National Day kan tuah tikah kan hmanmi thantar(flag) hi Lairam khuasa nih nan hmanmi he ai dang. CNF party thantar kan hman hi a tam i a chel caan ah cheukhat khua ah cun thantar i thlai lo hna in Chin National Day kan tuah. Cucu tu cu khuafakpi in ruah tikah lung a ttha lo. Ram dang phan nan unau pawl cu CNF nih Revolution lio caan a si caah CNF party thantar hi nan hman awk a si, an ti i Tedim, Mindat, Falam le Hakha tiin Chin National Day thlarau hmanh an kan hrawh piak ko cang. [A ngaite tiah cun revolution/daw-hlan-yi lio ah miphun ni tuah ti hi ka thei sasai lo.]

Ram dang um Laimi nih Feb 20 an lawmh caan paohah 2008 hnu cun CNF thantar lawngte hman a si tikah Lairam le Lai thantar zong hi maw revolution an tuah chih tiawk in zaran cu Chin National Day hmanh chuak ngam lo kan um tawn. Kawl le ralkap uknak an doh hlan ah an rak itlaih i thihngamh in an rak dawtmi Lairam thantar kha ziah atu ahhin an hlawt hnga?

Thantar (Flag) hi a phun tampi a um i Kawlram thantar a um bantuk in chungtel ram tthen hna thantar kan ngei dih. Cu hnu ah ralkap thantar an ngei rih i party kip nih thantar an ngei dih hna. Cucu Ralkap thantar cu ralkap lawng a aiawh i party thantar nih cu party pakhat cio lawng a aiawhmi a si. Party thantar hna miphun pi huap in hmanter hi a dik ti lomi khuaruah a si cang. Hi bantuk ruahnak le thil ti hi ram le miphun chung khuaruah le thlihran aimah lomi a langhnak a si. Cu bantuk Party thantar le ram thantar hmanh a thleidang kho rih lomi zong cu kan rak um rih le mi ram ah kan buai ngai ko.

Ram a ngeimi asiloah miphun a ngeimi nih cun thantar an ngeih. Cu bantuk in Laimi zong Lairam thantar kan ngei ve ko. Honih a rak ser le zeitin an rak tuah timi ah Laimi zapi nih kan lungtlin i Chin national Day a rak ithawk lio tein hmanmi kan thantar tu hmang ti lo in mi ram kan um sawk, tiah CNF/CNC/ZNC tiabantuk thantar kan thlai lo ding ahcun Chin National Day ah ka chuak lai lo, a timi zong cu an um. Cu hna pawl cu Chin National Day hi a ni theng ah tuah lo ahcun ka kal lai lo, a timi an tam hoi. Mah hi lungput le khuaruah ironh hi el ngam cu a si ruam lo le tihin zaran cu holh ngam lo zong an tam ve.

Laimi hi Lairam um le ram leng um in kan i tthen cang. Hihi faktuk in kan i tthen sual lai. Ram chung ah Chin National Day nan tuah tikah ram thantar te nan itar lio ah kannih ram dang ummi hna nih party thantar kan i thlai. Mino hna le tthangthar hna nih ziah kan hmanmi thantar ai dan, an ti te ding hi a poi ngaingai. Miphun khat kan si lo maw? Ram pakhat chuak fale kan si lo maw? an ti te lai. Ziah kannih hi ram dang ah chuak le um kan si caah maw thantar a dang tein kan ingeih an ti te lai. Cucu hmuh na duhmi a si ko ahcun phun dang hme teh, nain hmuh na duh lomi a si ahcun na lungtha ve lai lo.

Thil hme te ruang ah Laimi tthentu a si sual lai. A ni theng ah tuah lo ruangah CND ah chuah duh lo ahcun Lai mino le tthangthar hna nih Laimi sinak, bia le hla, lam le khui an philh in an zahpi sual lai ti phan a um. Mi ram ah um hmanh usih, Chin National Day thlarau, ai dawhnak le rualremnak hi thlau lo le thihter lo in, nunter camcin ding kan si, tiah nan ruat ve maw? Zeitin nan ruah ve?

Union of Myanmar chungrel kan si bu le daw-hlan-zi kan tuah bu zong in mah hi ka dawtmi ka ram, ka miphun laihri tannak. Hi ram i a laihri ai tanmi vialte kan ikhah dih ni, bawi le chia um ti lo ni, zauk phung in kan miphun uk ding ramuk bawi lila nih rammi sinah an rak pek ni le nuhrin covo tling kan hmuh ni cu kan laihri tannak ram teah hman kha a nuam bik ko. Ka ngai khun ko. ##