Thailand Ah Zeidah A Cang?

November thawk in Thailand khualipi Bangkok ah mibu lian ngai nih lam an zawh. Zeidah a cang? Zeidah an tuah, i zeidah an duh? Mi zeidah an si i ho sin ahdah duhnak an langhter, timi tlawmte ka von ttial lai. Cu hlan kha ka cacawn nih a ka nenh tuk caah tlingdeuh in ka von rel in ka ttial kho lo. Laimi le kawlmi nih theih a herh ngaimi kan innpa kong a si.

Nov. 20 hnu hrawng kha minung thong tam ngai cu Bangkok khua chung zalampi zawh in duhnak le duh lo nak an langhter. Mi zeidah an si ti zoh hlan ah an aumi bia cu:
- Hong chuak, hong chuak! timi zuamcawhnak bia a si tiah international newsagency pawl nih an chimmi rel khawh a si.

Thailand Prime Minister, Yingluck
Shinawatra, India tlawn lio.

Bangkok zalam cungah mah cuti a aumi hna nih cun an ram cozah ministry-building tam ngai cu an pawnchuah(taing) hna. Aruang cu atu i an prime minister Yingluck Shinawatra hi a rian in dinhter le cozah in ttumter an duh caah a si. Cu lio celngel ah cun lamzawhtu hna an hruaitu a simi Suthep Thaugsuban cu Thailand palek nih tlaih ding in awder an chuah ve. Amah hi atu lamzawntu an hruaitu a si le minister building pawl a va chuttu ah ai tel.

Thailand kong thawngpang Tv le ca chuak ah ka rel pinah Chaing Mai i a ummi Thailand miphun ka hawi nu F. W. Lam he kan i chawn i ka hei hal rih. Tu hnu ni 10 ah caminpuai ka ngei rih lai, asinain nizan i pakhat ka lim hnu ah miphun dang holh in ca a rel kho lomi careltu caah tlawmpal ka von ttialmi a si. Thailand i a cangmi kong tlawmpal cu tihin a si:

Ho le hodah an i ral? 
Thailand i a biapi ngaimi bu, ai rem kho lo mi pahnih an i ertaunak le lamzawhnak a si. Lamzawhtu hna hi an siangpahrang lei a ttangmi (monarchy network) mibu an si. Mah hna nih hin Thaksin-network timi atu i an prime minister nu te chung khar le an lei ttang pawl kha an do hna. [Thaksin hi tuandeuh ah prime minister a rak ttuanmi Thaksin Shinwatra timi pa khaa si.

Thaksin Shinwatra cu 2006 tthal tiang kha prime minister a rak si, nain tthal a dih bak ah an ram ralkap nih nawlngeihnak an chuh. 2008 thawk i eihmurnak/fir biaceihnak an tuah hlan te ah ram dang ah a zaam. A zaam i mi ram ah a um ko nain a langtlang in Thailand cu a farnu hmang in a von uk tiah sawiseltu le amah duh lotu hna nih an chim ve. A farnu cu democracy phung ning tein cozah thimnak ah teinak a hmuh caah prime minister a ttuan lio.

Thaksin hi chaklei le thlanglei Thailand nih an ttanh tuk pinah an khuapi Bangkok i mipeem, taxi-mawng, dawr rianttuan le inn-laam a satu hna nih an ttanh tuk ve tthiam. Thaksin dotu hna hi democracy silo ning (undemocratic) in an um, tiah NRK/Uric ah PRIO i a ttuanmi Tønnesson nih a sawisel hna. Thaksin dotu hna hi Buddish pawl he ai kommi an si. Cu pinah ralkap he ai kom i biaceihnak zung (the courts) he zong a dir ttimi an si, cun an siangpahrang sinah ai bungmi, a kunmi an si.

- Thailand ralkap hi an siangpahrang dirpitu le a leittang an si. Palek hi atu cozah le Thaksin leittang an si. Mah hi ka hawinu nih a chim lawng in ka theih ve.

Lamzawhtu a hruaitu pa cu teh? 

Cozah dotu Suthep

Suthep Thaugsuban timi pa a si. A luancia kum zeimawzah lio ah biaceihzung/courts nih Thaksin party chungtel tampi kha politics ah itel tum lo ding in an kham hna caah Suthep hi cozah ah nawlngeihnak a hong ngeimi pa a si. Mah cu an khammi cu Thai-Senate le The House of Representatives zong a huap hna. Cu tikah a phichuak cu National Assembly ah siangpahrang te lei ttangmi pawl nih milu in an rak tei hna, i cozah an ser khawh caah 2008 in 2011 tiang kha cozah an tlaih. Nain cozah thimnak an tuah tikah an sung diam le Thaksin farnu nih cozah a hon tlaih.

Biaceihzung nih an rak khamnak hna a ruang hi, sawiseltu hna nih "Thaksin.hruainak cu chungkhar le phun a ttanhmi a si. Senate ah tonak a pekmi pawl kha a chungkhat le a hawikom lawngte an si i cu hna pawl cu House of Representative i a tomi hna he ai kommi an si." tiah an chim. Mah cu an theih tikah biaceihzung nih Senate nih a biapimi hmun pawl ah nawlngeihnak an ngeih ding le an hip hna ding an rak duh lo caah a si.

2010 ah khan Thailand ah thisen luang in duhnak langh in lamzawhtu angki sen aih pawl khamtu ah Suthep hi a rak itel. Angki sen (red t-shirts) aih pawl hi Thaksin lei ttang an si. Thaksin caah lamzawh in duhnak an langhter tikah culio cozah nih ralkap an auh hna i lamzawhtu hna cu an rak phomh ter hna. Mipi 80 le ralkap 6 an thi i 2100 hrawng fak tuk in an rak i hliam.

Suthep cu parliament ah to kho a si, cun 2010 buainak lio ah Deputy Prime Minister a rak si ko. Parliament in chuak riangmang in atu cu lamzawhtu le cozah dotu a hruaitu minung ah a von i chuah cang.

Ho le hodah an i do timi cu tlawmpal kan zoh khawh tawk a si i zeiruangahdah atu hi lamzawh in duhnak an langhter timi cu ka hawinu nih a chimmi chung in le thawngca i an ttialmi chung in tlawmpal von zoh rih hmanh sih.

- Mah hi lamzawhnak a ruang bik cu atu cozah nih Amnesty-law ser an duh caah a si. Mah cu amnesty nih cun fir puh in tazacuai an timh i a zaammi Thaksin a kir khawhnak ding caah a si tiah ruah dih a si. Kan chim cang bantuk in Senate ah Thaksin minung an tam caah le atu a farnu hi Prime Minister a ttuan caah a hlei in anmah chung dotu hna nih cun an purhdah hna, tiah ka hawinu nih a chim.

Khatlei in a rak buai ngainak pakhat cu mahhi phung hi an siangpahrang nih min a thut a si ahcun eihmuar kong i biaceihnak pawl kha thianh khawh an si lai. Cu tikah mi ram ah ai thupmi Thaksin kha a ram ah kirnak nawl a hmu lai, thongthlak a si lai lo i a ngeihchia chung in a tamdeuh cu pek a si tthan lai. Cu a ngeihchia pawl cu eihmurnak in a hmuhmi tiah an puhmi a si.

Thaksin kir tthannak ding ca lawng ah hi phung hi sermi cu a si lo. Cu phung nih cun 2010 i buainak lio ah angki sen pawl an rak thahmi hna kha dihter, ceih ti lo i sual i phawt ti lonak tiang a chuahpi lai. Cucu "horse trade" an ti le Thaksin kha a ram ah kirter i a biaceih ti lo ding, cun 2010 buai lio i an thahmi hna 80 kong kha ngaihthiam ve ding ti khi a si. Atu cozah dotu nih mah hi amnesty phung cu atu tiang cu an duh rih lo, [atu ca ka tial cuahmah lio ah Thailand prime minister nih dotu pawl kha bia iruah ding in a sawm hna.]

Atu cozah nih phung an ser duhmi a duh lotu an mipi cheukhat kha an ton ve hna. Cu hna cu Thaksin lei ttang an si ko nain 2010 angki sen hruk 80 a thattu hna kha an pu Thaksin kir tthannak ding men i ngaihthiam ding cu a si kho lo, a titu an si ve.

International thawngpang pawl nih cun "Cozah nih hnu ah an kir (sung pek)" tiah an ttial, nain nihin i ka hawinu nih a chimnak ah cozahnih mah cu phung an ttialmi cu an siangpahrang kut ah an pek cang, i siangpahrang nih min a thut lai le thut lai lo lawng a taang. "Ka nu nih a ka chimhmi a si, anih cu TV-news a zoh peng. A rauh hlan ah Thailand cu thlennak a um kho men." a ka ti.

Lam an zawhnak an hmuitinh bik hi zeidah a si hnga? tiah ka hal tthan.
- Suthep nih a duhnak ah cun Courts nih Thaksin te chungkhar hi cozah thimnak ah an i tel lo nak ding in kham hna ding a si ko. A hmuitinh taktak cu Thaksin le a chungkhat vialte hi Thailand politics ah itel hna hlah seh ti a duh, i phunghrampi ah fehter hna seh ti a duh.

Cozah nih an siangpahrang sinah an duhmi phung minthut ding ah an kuat cang ah siseh, an kuat lo ah siseh zeidah Thailand ah a cang khomi a si hnga? Kan thei lo. Zeipaoh a cang kho ko. Asinain atu kha an prime minister nih bia iruah awk a sawm hna tikah zeimaw cu a tthadeuh kho men tiah ruahnak a um nain Suthep nih a "huat" bak in a huat hna caah a fawi lai lo dah.

Atu dotu hna nih hin an leittang a simi thlanglei-thai a ummi pawl kha bus in Bangkok ah an rak cheek hna. An tam chin lengmang. Asinain Thaksin leittang "angki sen" pawl nih an duh taktak a si ahcun Suthep te nak in a liandeuhmi mibu an pumh khawh colh ve lai. Atu tiang cu angki sen pawl an cawlcang rih lo, i lam cung ah hmuh an si rih lo.

- Cozah nih an leittang angki sen pawl kha daite um ding in an nawl chung rih hna, tiah ka hawinu nih a chim.

Angki sen pawl nih atu Suthep le lamzawhtu hna hi kham le lehrulh an duh hna a si ahcun Bangkok lam cung ah thisen tamtuk a luang ding khi mitthlam in a lang. Cu ti an buai le an i tuk/thah a si ahcun rau lo te ah ralkap nih an luh hnawh hna lai i cozah an tthumh hna lai, cun uknak cu an lak ding a si. Mah cucu atu cozah dotu Suthep te nih an duh le an i ruahchanmi cu a si.

Ref: NRK-Urik/Wikipedia, 2010 lamzawhnak