President B. Obama Nih Syria Kah A Duh Tak Hnga Maw?

A cung biahalnak hi Pre. Obama nih Syria kan kah lai, Senate nih ni 90 chung caan an pek, i Syria cu ni thum chung kan kah lai, tiah tu thla thawk ah khan thawngpang a chuakmi chung in a hung rami a si. Syria kah ding in Congress nih ka dirpi uh tiah a hal hna i thimfung thla ding an si. Asinain atu cu a hnawh ti hna lo, a caan ka thawn piak uh, a ti hna. [Mah hi Russia president Putin nih Syria kong i a chuahpi mi lam pakhat ruang ah a si i Putin nih pei Obama knockout in a thongh hi ka ti phah]

Zeiruang ahdah president Barack Obama nih USA politics ah a ral a simi Capitol ah tthumi Congress-members 535 kha Syria ah ralkap thazang hman ding le hman lo ding kong ah veto* nawlngeihnak a pek hna hnga? Ralkap thazang hman a siloah raltuk hi 1945 hnu cun american president a simi paoh nih anmah tein biakhiahnak nawl an ngeih, biadang in chim ahcun raltuk hi anmah nawlngeihnak bak a si ti khawh a si. Cu a si caah atu biahalnak hi Syria dirhmun ceih ding ah a biapi ngai i kah a timtu USA nih zeitindah ral an rak tuk timi ifian zong a hau ngai.

Thukpi ka von pur kho lai lo nain laica reltu hna nih kan theih hnga awk a herhmi kan zoh lai.

United States phunghrampi an rak serchuah kum 1787 thawk in ralkap thazang hman kong hi buaipi bikmi thil a si zungzal. Phunghram sertu an pupa hna nih ralthawhnak (declaration of war) nawl cu Congress lawng nih ceihseh tiah fiang tuk in an rak fehter cang. Cun president cu USA ralkap le raltuknak ah Commander in chief an rak siter (Congress nih ralthawh ding bia an khiahmi an raltuknak ah ralkapbu hruaitu a si.) cang.

Asinain, kap khat lei ah minung nih hin khulrang ngai in biakhiah a herh caan hi a um ttheo tawn, i tahchunnak ah ruah lopi in ral nih von kah (an ram chung ah an von kahmi hna khi, '11.september 2001?' bantuk) tikah Congress- member hna itong manh lo in an um kho ve. Cu tikah zeidah a cang kon lai? USA phunghrampi i pacan a simi James Madison, USA president palinak nih a rak chuahpimi cu Congress hi "ralthawhnak nawl/declare war" a ngei ko nain a caancaan i ruah lopi in ralkap thazang in ral nih USA an von kah tikah president nih lehrulhnak nawl (autority) ngei seh a rak ti.

American nih 1945 thawk in nihin tiang (atu kan chan) an raltukmi kan zoh a si ahcun USA phunghrampi 1787 chuak i "ralthawhnak nawl" cu an president tampi nih an buarmi hmuh khawh a si. Mah cu careltu nih el khawh zong a si ko, kan ruahning aa khat cio lo kho ko. 1789 in 1942 kum kar lak i USA ral a thawh/tuk mi vialte khi Congress nih a hnatlakpimi le anmah nih ral kan tho lai, an timi lawngte a rak si. Ralpi pahnihnak a hon dih le 1945 in 2013 tiang hi voi khat hmanh Congress hnatlaknak in ral an tu lo, tiah NRK.no nih sept. thawkka ah a rak tial.

Mah cu thil mak ngai a si, 1945 thawk in USA nih ralkap thazang a hmannak hi ttial ahcun a sau kho tuk lai, pumpak theihmi zong nih a tlinh lai lo. Min lang ah Korea, Vieatnam, Iraq I, Afghanistan le Iraq II ah ral a tu. Ralkap thazang in aa telnak ram tiah Lebanon, Grenada, Panama, Bosnia le Kosovo hna an si, i american ram himnak ding caah a biapi an timi chung aa telmi buainak paoh ah ralkap thazang in ttanpinak a ngeihmi an um peng. Ziah mah tihin a si hnga?

1945 hnu ah USA cu Russia he Cold War an tu. Mahhi cold war nih a chuahpimi cu international bual chung (a hnu cun UN le G20 tbk.) ah nawlngeihnak icuh a si i nawlngeihnak tlaih khawh ding ah a biapibik cu ralkap thazang le hriamnam ttha hi a rak si. Cu si tikah ralkap hriamnam thar a simi atom-hriam le ram himnak politics a tamdeuh cu White House nih nawlngeihnak a tlaih i 1945 hnu president paoh nih a herh tikah a herhning in Congress hal hau lo in ralkap thazang kan hmang kho tiah an dirpi. Mah ti an ruahmi cu phunghrampi kan buar tiah an iruat lo, aruang cu phunghrampi nih president cu Commander in Chief a siter ko cang, ti a si.

Mah cucu Congress nih a poi ah rak chia lem lo in an rak i lawm khim (biakhiahnak ngeih lo = thil ipalh sual tikah mawhphurhmi si lo/rian ngeih lo). Asinain 1973 ah khan Congress cu an i hrim tthan i The War Power Resolution timi cu an rak cohlan, mah cu nih president i ralkap thazang hmannak a ngeihmi cu rak lak piak a si. Vietnam ral kha J.F Kennedy a chawngtu president Lyndon B. Johnson nih dihter/ralthawh lo ding in Congress nih an nawlngeihnak hmang ding in a rak nawl hna caah a si.

1964 ah North-Vietnam ralkap nih Gulf of Tonkin i USA ralkap an kah hna tiah Congress kha an rak chimh hna i an rak zumh hna. Cu tikah ral ivennak caah ralkap thazang hmannak nawl cu president kha an rak pek. Caan saudeuh a rauh tikah Gulf of Tonkin ah zeidah a rak cang taktak, Congress nih an theihmi kha a si tak maw timi a rak fiang ti lo. Vietnam ral ruang i a chuakmi thihnak, ithahnak le ral hi hlennak a si ko, tiah Congress an rak ifiang. Cu nih USA president i ramdang kong ah aa tel khawhnak a ri khiah piak ding an rak duh. [ Kahin The Attlantic nih Congress nawl tello in Obama nih Syria a tu kho lo tiah a ttialmi rel khawh.]

Asinain War Power Resolution cu president Nixon veto/minthut a si nain aho american president hmanh nih theihpinak an ngei lo. Ralkap thazang hmannak nawl cun Congress sin in ngah cia lengmang an si ko, mah cu resolution nih ramdang kong i thlaknak ah president nawlngeihnak a rak tlawmter deuh hlei lo. Cu bantuk in 1964 i Congress-member nih an rak ipalhmi bantuk khan 2002 i congress zong nih an ipalh ve i White House i an rak khelmi politics-hlathlainak cherhchan lawng in ralkap thazang cu Iraq ah USA nih a rak hman tthan (Congress nih a rak kham lo tinak.). [Iraq an tukmi kha kum 10 a rau i american ram tamdeuh nih cun kan ipalh cikcek an ti.]

President Obama zong nih hlan president hna bantuk in War Powars Resolution cu USA phunghrampi he aa kalh a ti ve. Cuti a si ah zeicahdah Obama nih rocket tlawmte in Syria hei kah nakding cu biapi tukah chia in Congress hi nawl a hal hna hnga? Ralkap thazang hman a duh taktak maw? Raltuk a duh taktak ko hnga maw?

Congress hi ralkap thazang hmannak nawl a hal hna i nawl a ngah khawh nakding caah a phunphun biachim in forhnak a chim len ko nain Obama president a ttuan kum 5 chung kan zoh tikah atu a tuahmi (Congress forh) hi a duh takmi a si lo, tiah ka ruah. Congress nih nawl ka pe hna hlah seh ti hi a duh hrimhrim lai. Aruang cu Obama hi cabuai cung biaruah i thil fimhlawm le thlenter a duhmi president a si tiah a tuanbia zoh in hmuh khawh a si. Nichuah-laifang ram pawl kong i a dirhmun a si khawh chung in daihnak tuah a si ko. USA le an ralkap hna hi a lar lo tukmi, phaisa le nunnak a dih tukmi ral in chuahpi a duh hna. USA ralkap keneh hi nal deuh in tuah i politics bia/diplomacy in arab ram pawl he tluang deuh in lam zawh tti a duh peng.

Ralkap thazang in Syria luhhnawh hi hlan chan bantuk mi ram va lak le uk bantuk a si (anmah nichuah-laifang ram pawl hmuhnak mu.). Asinain international ah USA nih aw-an ngeih a duh, nawlngeihnak a duh caah politics mit in le ruahnak in USA a cawlhrim a hau. Sihmanhselaw 1980 kum hrawng ah Saddam Hussein nih chemical hriamnam a rak hman nain USA nih zei an rak ti theng lo, aa rak bawmmi an rak si caah a si. Cun Israel nih international law voi tamtuk a buarmi zong an hna an i cheh ko. Cu a si caah tu i bomb le rocket Syria ram ah kah ding cu mi tamdeuh nih an duh ti lo, mah cu Obama nih a hngalh ko.

Mah cu a si caah Syria kah ding kong ah amah lawng nih mawh phurh lo in Congress he zeibantuk phichuak paoh i tthen a duh. Syria ral kong ah amah lawng mawh phurh a duh lo tinak a si ko.

Syria kong ah Congress sinin nawlngeihnak (power) a hal caah mi tampi nih USA president tuanbia belnang a thuh tiah fak tuk in an sawisel, president nawlngeihnak a zorter an ti. USA president ral an tukmi tuanbia hi ralpi pahnihnak hnu khan zoh tikah, president nih nawl a ngeih dih lengmang nak hmuh khawh a si. Mah cu sawiselnak an tonmi zong khatlei in White house caah thazang a rak si, i president nawlngeihnak zeitiang a si timi kha zoh tthan a si. Cucaah Congress nih "No" a ti hmanh ah Obama le amah ruahnak petu hna nih an duh bantuk in biachahnak nawl an ngei tthan kho ko timi bia a chuak. Mah cu aruang bik cu president Nixon chan in ralkap thazang hmannak ding ah Congress nawl hal a herh lo (ral kan tho lai timi lawng hal khawh a si.) ti a si lengmang. [Atu Syria kah hnikmi hi ralthawh a si lo, tiah ruah a si. Ralthawh cu ram pakhat nih a tuk/kah duhmi kha ca/bia in kan kah lai a ti i timhciammam te in an i kap. Iraq an kahmi kha ralthawh a si lo, ram le ram an i kap lo.]

Atu hi ca ka ttial ahhin Russia nih a chuahpimi biatung kha USA nih a hnatlakpi caah Congress nih vote thlak a herh ti (rih) lo. Ralkap thazang hman ding timi bia kha an zuh chung. Asinain cu hlan deuh bia kan ttial caah ka von peh rih lai.

Obama nih a hal hna bantuk in Congress nih ceih i biakhiahnak an tuah a hau lai. Asinain Syria luhhnawh dingmi hi american mipi tamdeuh nih an duh hrimhrim lo. Congress cu mipi nih thimmi a si caah an aiawhmi hna caah zeidah an ruah hnga? An fim ko ahcun (thim tthanmi si an duh ahcun.) "No" an ti ko lai. Yes an ti zong No an ti zong ah president nih aa nawlngeihnak a hman tthiam lai ti an hngalh ko i No tiin ralkap thazang hmannak ah aa tellomi si an duh deuh ko lai.

Congress hi member 535 lawng an si lo, aa lo bak lomi party pahnih tthutnak a si. Congress ah republican a tamdeuh tuk nak a si caah cuka i Obama dir kha "No" ti lehnak in a har deuh ttheo lai, tiah ka ruah. Aruang cu Democrat tthawnnak Senate nih "Yes" ti hna seh law Republican nih tlaihmi House of Representatives nih "No" an ti ah zeidah a cang kho? Iraq ral an tuk lio i Democrat nih Republican ral a si an rak ti bantuk in Syria cu Democratic party ral a si, ti a si ve lai. Cucu zeiti hmanh in Obama nih a cohlan duhmi a si bal lo.

Obama nih ttih a nung tukmi politics a khel sual i ralkap thazang in aa hrocer sual. President a chuahka in a rak itimh pengmi cabuai cung biaruahnak, hmaitonh in buainak remh ding le Nichuah-laifang ram hna le USA kar remdaihnak a dirpimi thlau a duh rih lo. Cun daihnak laksawng Noble Peace Prize a rak donmi nih hi raltuk nakding caah tampi khua a ruahter lai. USA hi ral tuk ti lo a duh pengmi a si tikah man a ngei tuk lo ding (Syria nih USA himnak a dawn lo.) Syria cung kut thlak kha a duh theng lo.

Asinain USA cu international ah a bia ngaihbik le aw-an ngeibik a si tikah Syria ramchung buainak i ningcang lo in rammi an thihmi kha thinlung pical a ngeimi dirhmun in tlangtlak an duh. Ralkap thazang in tlangtlak a hau cang, UN nih zeihmanh a tuah khawh lo caah. Cu tikah tlangtlak vaivek ah tiah Obama nih mawh vialte phur duh lo in Congress a hal hna nak hi a si bik lai tiah ka ruah. Congress nih "No" an ti i Syria a zual le vawleipi nih USA an sawi tikah president lawng a si ti lai lo, i "Yes" an ti i Syria an tukmi an ipalh tik (a chiatnak a chuah chin tik.) ah president lawng mawh a phur ti lai lo.

Tihni ah Putin nih Obama Knockout In A Thongh tiah ka rak ttial. Russia nih Obama a chanh manh ti khawh zong a si, aruang cu Congress nih bia an khiahnak an tuah manh hlan ah Russia nih Syria kong zulhphung a chuah. Vawleipi nih an hnatlakpi. Cucu USA le Russia ramdang vuanci veve Geneva ah ni thum chung an iton hnu ah Syria nih a tuah awk an ceih, Syria cozah nih an lungtlinpi ve. Cucaah caan karlak cu a hung dai.

USA ralkap/CIA nih Syria cozah dotu tapung pawl kha meithal an sirh ve hna, Russia nih a ralkap tamdeuh in Syria lei ah a kuat. Syria nih chemical hriamnam le a dang hriamnam lian tampi a ngeih ve i a dih lak in UN ah a ap lai, ti a si nain cu hlan deuhpi ah Chemical hriam tampi a thuh cang hna tiah tadin-zumhtlak tampi ah an chim. USA le Russia nih hnatlaknak an ngeihmi lakah atu cozah le tapung hmaitonh in ton le biaruah ter hna ding aa tel. Zeidek an lawh te?

Ahnubik ah Obama nih hin ralkap thazang hmang in Syria a luhhnawh tak duh lo tiah ka ruah ko. Asinain ziah Congress hi Syria ah ralkap thazang hman ding in nawl a hal hna i "yes" tiding in a forh hna hnga? Obama nih aa celhmi hi kan hngal kho lo. Cun amah president a ttuan chung cu kan hngal kho lai lo. President in aa dinh tik, president a ttuan chung kong cauk in a chuah tikah atu thla chung a thil tuahmi hi fiangte in a ttial ahcun kan theih te hnga.

Note: nitin thawngpang pehzulh in ttialmi a si lo caah le Congress nawl a hal hna ni ah rak ttial duhmi a si nain atu lawng ka ttial caah a cawh khun.

Comments