Internet Nih A Kan Khamh Lai Maw?

Internet hi zapi zaran nih hman khawh ding in an thlahnak hi kum 20 chung hrawng lawng a si rih i cu hlan ahcun cozah le company tibantuk lawng nih an rak hmanmi a si. A tamdeuh cu email ikuatnak ah an rak hman i ahohmanh nih tu bantuk in internet hmang in billionaire ah an i chuah te lai ti an rak ruat ttheng lai lo. Culio ah USA le ram ttha ah a rak ummi laimi hna nih 1999 hrawng in email an rak hman ve, i Laiforum le Rungcin Yahoo! biaruahnak cu 2000 hrawng in an rak thawk. Atu cu Lairam khuate zong in internet an hman khawh cang.

Atu tiang i laimi nih internet kan i tthathnem pinak hi zoh tikah a um lo tluk a si. Cucaah Chin media pawl hi Website in thawngpang tampi chuah khawh i zuam hna seh law, google ads timi caw-ngia pawl hin phaisa tlawmpal tal hmu ve hna seh ti hi ka ruat. Culio ah laimi website tlawmte chung i google ads tlawmte kha careltu nih kan rak rem hoi lo i kan click pek tawn hoi hna lo.

Atu ah cun laimi internet a tawng kho vialte ti awk in Facebook ah kan fuan dih. Tar, mino, ngakchia, nutung le patung, pastor le politicians kan i pong ko hna. Culio ah kum 13 chung Laimi i sik le i entainak, mual i phoh le i huat behnak hmun forum biaruahnak a simi Laiforum le Rungcin cu thlan hmun a lo cang. Forum ah khan mui/hmanthlak i hmu lo, ahodah a si ti thei lo in ca rak ttial le rel a rak si caah kan ziaza, kan thinlung put vialte zong kan rak thup kho lo.


Facebook zong ah min hleng le hmanthlak hleng in a ummi an tampi ko lai nain a tamdeuh cu ahodah ka hawi a si i ka hmuhmi pa/nu hi ahodah a si, timi kan theihmi a tamdeuh cang. Cu nih a chuahpimi cu hlan bantuk in aho ka si an ka thei lo ai tiin an duhmi paoh [thil ttha lo, bia ttha lo le a si lo tukmi mi mualphoh]an ttial ti lo i an zumh le an dirpimi ruahnak tu kha zalong tein an ttial cang caah a hlawknak pakhat a si. Zalong tein chimrelnak kan covo kan hmuh he aa khat.

A ttha lomi tu cu Facebook i kan hmanthlak tarmi, kan catialmi le a dangdang "Sharing" kan ituahmi hi a herh lo tiang in kan tuahmi a tam. Laimi phun nih cun tampi harnak kan tong rih lo nain miphun dang nih cun Facebook le internet hmang in nunnak liamnak an tonmi a tampi cang. Facebook i zapi sinah kan chuahpi tawnmi kan kong, kan hmanthlak le thil dangdang hi a ri kan iser lo ahcun a kan hrawktu a si lai. Social Media /internet ah na hmanthlak na post hnu minit tlawmte chung ah na hmanthlak zeitindah an tuah timi na hngal kho ti lo. Porn Site a phan kho, i zeidang "Abuse" phunphun in tuah khawh a si. Copy Rigth kong ah na buai hnawh kho hna lai lo, kanmah cu chim lo mingthang artists le model pawl hmanh hi ruah lopi in an hmanthlak kha Caw-ngia (Ads) caah an hman tawn hna i an buai kho ngai, ngol piak lawng a si ko. Cucaah hmanthlak na tarmi kha i ralring deuh, na riantuannak le na sianginn nih na hmanthlak tarmi ruangah phuah khawh na si timi philh hlah law, PRIVACY hi ttha tein fimhlawm i zuam.

Bill Gates siseh, Clinton nih facebook/twitter le social media pawl ah ri ngei lo in "Sharing" an tuahmi a tam tuk, tiah 2013 kum thawkka ah an rak chim.

Myanmar he aa fonhmi kan si caah kan iralrin a herh khun cang. Kawl hi an zirtian ning a mak tawn i a rauh hlan ah duh tawk in facebook ah Kawlmi hna he hawikom le group ah i theihnak pehtlaihnak a hung um lai. Cu tikah annih nih cun kan sualnak kawl le kan mual phoh hi an i zuam lengmang lai. Lai nungak hna nih hmanthlak kan tarmi hi a ri kan ngeih lo a si ahcun a poi khomi a si. Hmanthlak lawng a si lo, kan kong lam kan tialmi le kan status tete hi kanmah lila kha a hrawh a kan duhtu nih hrawh khawhnak ding ah an rak hman khawh [cucu atu thawngchia kan theih lengmang mi khi a si ko.]. Kei hna cu kawl min a si mi, ka theih lomi paoh cu feriend request an kan tuahmi ka duh bal lo, ka holh an thei lo i a herh bak lomi a si. Mirang zong a si ko.

Internet nih a kan khamh lai maw, ti biahalnak hi Bill Gates nih "Internet nih vawleipi hi a khamh lai lo." tiah Financial Time intervio ah a chimmi ABC nih a ttial chinmi chung in ka von charmi a si. Ka ruat i Bill Gates nih Facebook le Google a rem hna lo bia a si hnga maw? Asiloah internet nakin sifak ram pawl nih an herh deuhmi a um ko, a timi hi dah a hman deuh hnga, ti nan ruat duh cio hnga dek maw....

Media hi a rak biapi tuk. Cachuahmi thawngca pawl lawng siloin internet hmang in fawite in thawng ithanh le zapi sinah va phakter khawh hi a rak biapi tuk mi a si. Internet hmang in social media an sermi nih minung tampi le ram tampi caah tthatnak le hlawknak a chuahpi ti cu al awk a um lo. Cu ve bantuk in atu ah internet hmang in a rummi Facebook, Google, Ebay le a dang tampi an um. Cu vialte cu caw-ngia (advertising) in a lutmi phaisa ruangah an si bik. Website in thil an zuar, mi an lemsawi tikah fawite in phaisa an hmu hna.

Leicung ah minung 7 billion kan um cang i 2 billion hrawng lawng nih duh tawk in internet hi kan hman khawh rih. A sifak mi ram le cozah nih a onh lomi ram pawl milu kan tam deuh tinak a si i 5 billion nih internet an tawng kho lo. Culio ah Chinmi nih hin internet hman khawh hi biapi tuk ah kan rak chiah ve ko. Kan ram chung ah internet duh tawk in le ttha tak in i hmang seh ti kan duh ko. Computer zong kan milu zah deng in um seh ti kan duh rilmal.

Asinain internet nih hin Laimi kan sifahnak chung hin a kan khamh lai maw?

Facebook cu tu thla chung ah NY Stock ah a kai tuk ti a si. Sifak ram hna le internet a hmang kho lomi ram pawl ah internet hman khawh nak ding ah phaisa tampi cu phaisa a chuahtu [invester] nih an chuah cang. Cu bantuk in Google zong an si ve. Laimi cheukhat nih an ka hal tawnmi cu a ziah Facebook te hna google le a dangdang thawngpang website pawl khi alak (free) tein an kan hmanter nain khi ti phaisa an hmuh hnga, ti hi a si. A tawinak in cun Facebook ah thil an caw-ngia/advertising an tuahmi kha na click tawn caah a si. Na click lo hmanh ah Facebook na on fatin te Facebook company nih dollar 1-2 lengmang an rak hmuh. Mah cu thil an caw-ngia piakmi hna company nih an pekmi hna a si.

Facebook cu million 800 hrawng nih nitin on le zoh a si ti siseh law ni khat ah dollar million 400 hrawng cu a lut lengmang khomi a si. Cu bantuk in Google, Yahoo, thawngpang website pawl vialte khi an rak si ve. Cucaah laimi kan website tete ah cawngia an ngeih a si ahcun kan rel lo zong ah on piak tawn hna awk a si. Cawngia an tuahmi ni khat ah voi khat te na va click piak hna ruangah na caan na sung lo i mah kha website kha chimtlak lo te na bawmh khawh hna zong a si. Thawngpang website kan ngeihmi GC, Chinstar, CT le CW pawl hi an website chung i cawngia click piak in bawmh khawh an si.

Laimi cu internet nih kan sifahnak chung hin a kan khamh kho lai lo. Kan caan vialte cu a kan laak dih, kan thi le kan mittha a kan dawp dih lei tu khi a si lai. Cucu nih a fiantermi cu Bill Gates nih "internet nih vawleipi hi a khamh lai lo." a timi a hman ngainak a langhter. Lairam ah internet nakin a herh deuhmi a rak tam tuk rih. Internet nakin a biapi deuhmi hi chim cawk hmanh a si rih lai lo. Internet nih hin lai nun tamdeuh tu a hrawh sual lai, kan zatlangnun a kan thlauter ngaingai cang. Ahlei in USA, EU le Australia tibantuk ram tha ummi hna sinah a lang.

Atu ah internet kan hman biknak hi FACEBOOK a si. Emai biaruahnak hmanh kan hmang theng ti hna lo. Laimi thawngpang an tialnak website zong kan leng hna lo. Internet chung ah thil tampi a um nain Youtube, facebook le google dah ti lo a dang hman awk a theimi an tlawmte lai tiah ka ruah. Internet in film zoh ding a tam tuk tikah tuah lo awk a ttha lomi rian ttuan lo paoh ahcun to i nih le ttah in caan hman a si. Facebook i kan status update le kan luhchuah a tam ning, ni khat ah voi 30 te hna facebook kan zoh tikah caan cu a paam ko lai.

Bill Gates bia in aa thawkmi cabia a si, nain Gates nih aho ho a ti hnawh hna timi nakin a chimmi "internet nih hin kan miphun/ram a kan khamh kho lai lo." a timi hi kan miphun sin zong ah a biapi. Nihin tiang cu ahohmanh laimi chung in internet hmang in phaisa tampi a hmumi kan um rih lo i a har tuk rih lai, aruang cu miphun fa tuk kan si. Internet nakin a dang a herhmi tu hi kan politicians le hruaitu hna nih kan ruah piak hna sehlaw ti khi ka ruat.

Internet a chiatnak le tthatnak kha tampi ka chim duhmi cu a si lo. Nain a tthatnak le a chiatnak chim a duhmi paoh nih von chim khawh a si.