Iran le USA Kar Kum 70 Chung I Zumhlonak Le Huatnak

Tulio vawleicung a linsa bikmi thawngpang cu Iran le USA er-taunak a si. Iraq i a ummi USA ralkap nih Iran mipi thimmi Parliament duhnak kan upat caah Iraq in kan chuak lai, an timi cu Defence Secretary nih a hnon piak hna kong ka rak ttial cang.

USA le Iran an dirhmun taktak le ral an i tu lai maw timi ka luh hlan ah hi ram hnih an tuanbia a tawinak tein vun zoh tti hna u sih.

Iran le USA Kar I Zumhlonak Le Huatnak:
President Donald Trump nih a chimmi cu Iran nih Atom-hriamnam a ngeih khawh lo nakding ah a herhmi paoh ka tuah lai, tiah a chim lawng si loin President Obama nih Iran nuclear a ser lo nakding hnatlaknak ah phihnak (sanctions) a rak onmi vialte kha a phih piak dih i hnatlaknak zong a hrawh. Mah cu nih Iran cu zalong tuk in Atom-hriam sernak a onh pinah an karlak ah i ngiarnak a hun fahter.

An tuanbia cu a tawinak in tihin aa thawk:

1908 may 26 Ah Zinan An Hmuh

William Knox D’Arcy timi pa hi Iran i zinan a hmu hmasabik a si i 1908 may 26 ah a rak hmuh. Mah cucu Middle East i a hmasabik hmuhmi zong a si i Persia (a hnu ah Iran) cu vawleicung ramkipfonh politik ah hmunhma nganpi a ngeihter.

1953 august 15. ah USA nih Iran ralkap a bawmh

Democracy ning tein rak thimmi Iran prime minister Mohammed Mossadegh cu USA le UK bawmhnak in 1953 august 15. ah Iran ralkap nih uknak an rak chuh. Prime minister Mossadegh nih Iran zinan cu kum hnih chung anmah Iran (miphun) caah biapi in a chiah (Nationalized) ruang ah USA le UK nih mitthit in an rak cawlcanghmi a si.

1971 le 1979 Iran Revolution

Persia (Iran) Empire kum 2500 tlin lawmhnak cu 1971 october ah The Shah of Iran nih sunglawi tuk in a rak tuah i USA vice-president Spiro Agnew a rak kal kho. Mah cu Iran-USA naihniam tein kan i pehtlai ko ti langhternak caah a rak si. The Shah cu a uknak kha an duh lo caah thla tam ngai lam zawh in an langhter. The Shah nih ka him ti lo ti ruat in ram a zamtak zarh hnih hnu ah kum 15 chung ram dang ah aa dormi (asylum) Ayatollah Khomeini timi cu Iran ah a kir.

1979 november 4. ah Iran sianghleirun siangngakchia phu khat nih Teheran i American Embassy cu an rak lak khawh. American diplomat 66 cu an tlaih hna i ni 444 a rauh hnu Ronald Reagan president a hun si tlawmpal ah an zate in thlah an si tthan.

Iraq nih Iran a tuk

1980 sept. 22 ah Saddam Hussein hruaimi Iraq ralkap bu nih Iran a rak tuk. Kum zabu 20 chung i thisen a luang tambik hna lakah a rak i tel. Iraq nih Iran a tuk ngammi hi USA bawmhnak in a simi kha a hnu ah theih a si, i culio ah Nerve Gas timi ttih a nung tukmi Gas cu Iraq nih USA bawmhnak in a rak hman.

Khualtlawn vanlawng an kah

1988 july 3. ah khual tlawng minung 290 an i citmi Iran Air [Airbus A300] cu american cruiser "Vincennes" timi in an rak kah, i pakhat hmanh an rak nung lo.

1989 Feb. 14

Ayatolla Khomeini nih "Stanic Verses" timi cauk a ttialtu pa British-Indian cattialthiam Salman Rushdie cu Fatwa timi phung hmang in thihdan a pek [asinain a that kho lo, atu tiang nung]. Khomeini nih "Mah cauk ah khan Profet Muhammed nihsawh le thangchiatnak a ttial," tiah Muhammed lainawng a sinak aa telnak te kha a sawh. Mah tikah UK le USA nih Iran cung ah mawhchiatnak an rak tuah.

1994 ralhrang

Argentina khualipi Buenos Aires i a ummi Jew sianginn (AMIA) cu bom in july 18. ah an rak puah. Minung 85 an rak thi i za renglo hliam an rak si. Bom a puahtu ralhrang hi mizei an si ti fiangte in nihin tiang hngalh a si lo nain Iran le Libanon kha nitlak ram nih kutdong in sawh an rak si.

2010 january 12

Iran nuclear scientist a simi Masoud Alimohammadi aa citmi mawttaw cu Teheran i a inn hmai ah bom i puah a rak si. Mah cu lawng a si lo, 2012 kum a dih tiang ah Iran i a biapi ngaimi nuclear scientist pathum thah an si, Obama admin. le Israel an i bawm tiah theih a si.

2015 july 14 Atom Agreement

Iran nih a ram Atom-hriam kong ah USA, Tuluk, Russia, France, UK le Germany he lungtlinnak min a thut. Atom/Nuclear a sermi ngol ding, cu hnu ah ramkipfonh phihnak on piak ding timi a si. Nuclear sernak i a biapi tukmi Uranium cuai thong hra leng USA sin ah a pek/Up.

2018 may 8.

President Trump nih 2015 Iran-atom hnatlaknak cu a hrawh. Cu kum a dongh hlan ah Iran hruaitu tubik Ali Khamenei nih nuclear sernak ah a herhmi Uranuim cu tlingte in kan ngeih tthan cang tiah a chim. Cun A kharmi Atom-sernak hmun pawl an on tthan i Uranium zong an cawh tthan colh. Cucaah november 5. 2018 ah USA nih Iran zinan le tinlawng pinah chawlehnak lam tampi phihnak a tuah colh.

2020 january 3. Iran general an thah

Iran genereal Qasem Soleimani cu Trump nawl peknak in Iraq a tlawnpah ah an thah. Qasem Soleimani hi Iran ralkap phu Quds timi ah bawibik le a biapi bikmi a si, i Middle East ah cun mi a hip khobik a si tiah ruahmi a si.

January 9. 

Iraq nitlak lei a ummi USA/NATO ralkap buk cu Rocket pakua in an kah tiah AFP nih a ttial, nain media dang nih a tlawmbik "pahra" an ti, i Iran nih "pahra leng" tiah thawng a thanh. Mah hi kan general an thahmi teirulchamnak a si, tiah Iran cozah TV nih a chimmi kha Internatioanl media nih an chim chin. Norway ralkap 70 hrawng an umnak a si, nain ralkap a thimi an um lo tiah NRK nih AFP chirhchan in a ttial.

2020 kum cu USA election kum a si. President nih mi thah in kum a thawk i kum kan vui lai maw vui lai lo timi ruah phu ngai cu a si. Asinain pumpak in nan theih ning le nan ruahning kha biapi a si, kei cu hi blog reltu hna nih nan theih a herh tiah ka ruahmi Information lawng ka hun ttial chung.

Voi dang ah USA-Iran kar buainak asiloah i ernak le ral a tho lai maw timi ka hmuhning ka hun ttial te lai.

Amazon ah POLITIK timi cauk rak caw ve. 

NOTE: Copy tuah in website dang le facebook ah post lo in LINK SHARE khawh a si. Cauk/Mekazin/thawngca i chuah nan duh cun ka chim u law, kan pek hna lai. 

Foto: BBC
Cc: NRK, BBC, Store Norsk Leksikon, NTB, Guardian, CNN, TIME, Wikipedia

Comments